اندوه یکی از حالات روانی است که به صورت روزمره با آن درگیر هستیم.
این حالت از دیدگاه طب سنتی ایران موجب افزایش سردی در بدن میشود.
در هنگام غم و اندوه، خون و حرارت غریزی به عمق بدن هدایت شده
و به همین سبب چهره فرد غمگین و رنگ پریده میشود.
این هدایت، بدین علت است که طبیعت بدن میخواهد از آن حالت، دورتر باشد.
در حالتی مانند «دق مرگ» همه حرارت غریزی به درون بدن میرود و بدین ترتیب مرگ ناگهانی (دق مرگ) رخ خواهد داد.
تعریف اندوه در قرآن
در منابع اسلامی و به خصوص قرآن کریم از اندوه با واژه «حزن» نیز یاد شده است.
حزن در لغت به معنی اندوه، غصه و ضد شادی و سرور آمده است..
در قرآن کریم موارد زیادی موجود است که به مسئله غم و اندوه در قالب الفاظ مختلف پرداخته، انواع آن و چگونگی برخورد با هرکدام را نیز بیان نموده است.
به طور کلی در قرآن دو نوع غم و اندوه بیان شده است:
- غم های ناشی از اسباب دنیوی (اتفاقات، رفتارهای اطرافیان و …).
- اندوه و نگرانی ناشی از عاقبت اندیشی (نتیجه اعمال در این دنیا و در آخرت).
در مورد اول خداوند انسان را از پرداختن جدی و بیش از اندازه به این امور و ناراحت شدن نسبت به آن حذر داشته و آن را کم اهمیت جلوه داده است.
به بیان دیگر سفارش اسلام به پرهیز از نگرانیهای بیجا در مورد مسائل نامعلوم، مثل آینده است، تا سبب کاهش کیفیت زندگی امروز فرد نگردد.
اما در مورد دوم، یعنی زمانی که انسان با اعمال و رفتار یا اخلاق و منش خود سبب آزار و اذیت بندگان خدا شود
یا از دستورات الهی سرپیچی نماید، باید به واقع غمگین شود و به دنبال راه چاره باشد.
در این مورد، قرآن راه و روشی که انسان بتواند از این اندوه نیز نجات پیدا کند را با اقوال مختلف بیان نموده است.
تعریف اندوه در روایات اسلامی
حضرت امام صادق (ع) در این زمینه میفرمایند: «بر دنیا شکیبا باشید که آن ساعتی است، زیرا آنچه از دنیا گذشته (اکنون) نه دردی از آن احساس کنی و نه شادی، و آنچه نیامده که ندانی چیست؟ همانا دنیای تو آن ساعتی است که در آنی پس در آن یک ساعت بر طاعت خدا صبر کن و از نافرمانی خداوند شکیبا باش. (و خود را نگاهدار).
از امام صادق (ع) که رسول خدا (ص) فرمود: هرکه با تسلیت و دلجویی خدا تسلی نیابد و دلش آرام نشود، نفسش از افسوس و حسرت پی در پی بر دنیا بند آید و هرکه دیده به دنبال آن دارد که به دست مردمِ دیگر است، همّ و غمّ او فراوان شود، و سوز دلش درمان نپذیرد، و هر که خدا عز و جل نعمتی نشناسد جز در خوردن و نوشیدن و جامه پوشیدن، محققا کردارش کم و کوتاه و عذابش نزدیک است ( و به عذاب نزدیک است).
علل و عوامل ایجاد اندوه در انسان
در منابع اسلامی علل متنوعی در ایجاد غم و اندوه دخیل دانسته شدهاند که به صورت تیتروار به آن میپردازیم:
- نداشتن تکیه گاه محکم و تزلزل در زندگی (سوره احقاف، آیه 13)
- احساس عدم امنیت (سوره فاطر، آیه 34)
- آسیب پذیری از طرف دشمن (سوره قصص آیات 7 و 8)
- مشکلات زندگی (سوره طه، آیه 40)
در موارد زیادی در قرآن، اندوه و ترس در کنار هم آمده است، گویا ارتباط ویژهای بین این دو است و نجات از یکی سبب نجات از دیگری میگردد و گرفتار شدن در یکی سبب گرفتار شدن در دیگری میشود.
تاثیر غم و اندوه بر سلامتی
آثار ناگوار اندوه بر سلامتی انسان را در روایتی از امیر مومنان علی (ع) میتوان پیدا کرد: «الهَمُ نِصفُ الهَرَم». کسی که دائم در گیر و دار غمها و ناخوشیها باشد خیلی زود شور و نشاط جوانی را از دست داده و به پیری زودرس دچار میشود.
بنابراین مطابق با توصیه قرآن کریم و پیامبر (ص) باید از غمهای خودساخته دنیوی و بیاهمیت، دوری کرد و به جای آن در صدد ایجاد یک زندگی شاد بود.
اسباب از بین بردن اندوه و غم
توصیه حکمای طب سنتی ایران جهت درمان اندوه و ترس، دادن امیدواریهای قوی، گوش سپردن به موسیقی و آوازهای شاد و تجویز داروهای شادی افزاست.
راهکارهایی نیز در متون اسلامی و طب سنتی به عنوان عوامل شادیآور ذکر شده است که شامل:
- میوههایی مانند سیب، به، انگور، گلابی و اترج
- نوشیدنیهای شادیآور مانند شربت جلاب (یا همان گلاب و زعفران)، دمنوش بادرنجبویه و گاوزبان
- استفاده از ادویههایی مانند دارچین یا زعفران در غذا (البته در حد متعادل و با توجه به مزاج)
- بوییدن عطرهای ملایم مانند گل سرخ، یاسمین، سوسن و صندل
- همنشینی با دوستان و آشنایان، استفاده از منظر سرسبز طبیعت و شنیدن صدای آب
«شادیِ» به اندازه، یکی از حالات روانی بسیار مفید برای بدن فرد است. در هنگام شادی و لذت روحی طبی به آرامی به سمت خارج میل کرده و در کل بدن منتشر میشود. بنابراین حرارت و به اعتباری جریان خون به صورت یکنواخت در بدن توزیع شده که میتواند سبب سلامت جسم و طول عمر گردد.
راهکارهای قرآن برای از بین بردن اندوه و غم
با نگاه به آیات نورانی قرآن، این مطلب به روشنی دیده میشود که بعد از توکل به خداوند، ترس و غم معنی ندارد. البته رسیدن به این مرحله و داشتن چنین توکلی به یکباره حاصل نمیشود و نیازمند تمرین است.
قرآن کریم در همه موارد، چه به پیامبر خویش و چه به سایر انسانها، صبر را جای اندوهگین شدن توصیه میکند.
از طرفی در موارد و مصادیق مختلفی که در قرآن ذکر شده است، راههای دوری از اندوه و رسیدن به آرامش سرور را این گونه بیان مینماید:
- داشتن ایمان و تقوای واقعی که به دنبال آن تکیه و توکل واقعی انسان فقط به جانب خداوند متعال باشد.
- استقامت و ایستادگی در راه راست
- عبد و مطیع دستورات خداوند بودن (از نشانههای عبد بودن، ایمان و تسلیم است).
- انجام اعمال خیر و انفاق
- نماز خواندن
- در اختیار داشتن و انجام کاری که نفع و سودی برای انسان دارد.
- داشتن امید و امید دادن به انسان
- دوری از به دست آوردن یا انجام کاری که نتیجهاش حزن و اندوه است.
نتیجهگیری
از دیدگاه طب سنتی ایران غم و اندوه موجب افزایش سردی در بدن میشود. در این هنگام، خون و حرارت غریزی به عمق بدن هدایت شده و به همین سبب چهره فرد غمگین و رنگ پریده است.
با توجه به آموزههای اسلامی، بهترین کار برای کاهش اثرات سوء غم، متوجه ساختن انسانها به اصل و اساس خلقت و قدرت لایزالی است که میتواند همه احساسات ناخوشایند را به امنیت و امان بدل کند. این کار سبب میشود هر موضوع جزئی یا زود گذر به سرعت سبب اندوهگین شدن انسان نگردد.
منبع:
- کتاب بهداشت روان نوشته دکتر سمیه فتعلی
تصحیح و ویرایش: دکتر زهرا شکرریز (عضو کارگروه تغذیه و رژیم درمانی)
برای گرفتن وقت مشاوره و ویزیت آنلاین از سایت دکتر بانوکا به اینجا مراجعه کنید.