خواص بابونه در این مقاله از تمامی جهات بررسی می‌شود.
سیری در گذشته بابونه
خواص بابونه از زمان‌های قدیم مورد توجه و مصرف بوده است. در مصر باستان آن را هدیه ای از جانب خدایان و برای درمان تب مناسب دانسته اند. جالینوس آن را گیاهی توصیف کرده است که بویی شبیه به سیب دارد. نام انگلیسی آن Chamomile از دو کلمه “Chamos” به معنی زمین و”Melos” به معنی سیب مشتق شده است که به همین موضوع اشاره دارد. نتونلی با توجه به مستندات دوران باستان نقل کرده که بابونه در آن زمان در تب‌های متناوب مورد استفاده قرار می‌گرفت.
انواع مختلف بابونه
در منابع کهن طبی برای گیاه بابونه نام های مختلفی بیان شده است. از طرفی گونه های مختلفی با این نام در ایران رویش داشته و در بازار دارویی عرضه می‌شوند.
گونه‌های موجود در ایران شامل Matricaria chamomilla var. chamomilla با نام بابونه شیرازی، M. chamomilla var. recutita با نام پیشنهادی بابونه معطر، Tripleurospermum disciforme با نام بابونه دشتی و Anthemis nobilis با نام بابونه رومی است.
انواع مختلف بابونه تقریبا خواص یکسانی دارند. ولی بهترین نوع بابونه، بابونه شیرازی یا بابونه رسمی است که در این مقاله در مورد آن بیشتر صحبت می‌کنیم.
مشخصات گیاه شناسی
گیاهى است یکساله، کوتاه، بلندى آن حداکثر تا یک متر، ساقه ها منفرد با برگهاى سبز بریده شده، بسیار نازک شبیه برگ شبت با دمبرگ کوتاه یا بدون دمبرگ، مجموعه گلهای خیلى کوچک مخروطی شکل با گلهاى سفید که در قسمت خارج دایره و کمى متمایل به طرف پایین و آویزان و گلهاى زرد مایل به قهوه اى یا زرد که در وسط دایره مرکزى قرار دارند و بسیار معطرند. کشت بابونه توسط بذر انجام می‌شود. بابونه هوای آفتابی تا کمی سایه را می‌پسندد.این گیاه نیاز به خاک خاص و مواد و عناصر غذایی فراوان ندارد و آن را در هر خاکی می‌توان کشت کرد.
گلهای برداشت شده را بایستی بلافاصله خشک کرد تا تاخیر در خشک کردن باعث تغییر رنگ آنها و کاهش کمیت و کیفیت اسانس نگردد.
ترکیبات شیمیایی
بیش از 120 ماده شیمیایی در گل بابونه شناسایی شده اند که عمدتا شامل انواع فلاونوئیدها مانند آپی ژنین، سزکویی ترپن ها، پلی استیلن ها و کومارین ها است. مهم ترین ماده موجود در اسانس بابونه کامازولن است که از ماده پیشتاز ماتریسین حاصل شده و باعث رنگ آبی در اسانس می‌گردد.
دیدگاه طب سنتی در مورد خواص بابونه
از دیدگاه طب سنتی این گلها گرم و خشک بوده و افعالی مانند محلل بدون جذب، ملطف، بازکنندگی انسدادها و تقویت مغز، اعصاب و میل جنسی به آن نسبت داده می‌شود. این گیاه می‌تواند باعث افزایش شیر،عرق و ادرار شده و بدن را از اخلاط نامناسب پاک کند.
جویدن بابونه در درمان آفت توصیه شده است.همچنین:
- تحلیل برخی ورمها
- درمان برخی بی خوابی ها
- تسکین درد مفاصل
- تسکین سرفه و درمان تنگی نفس
- رفع یرقان
- خروج سنگ کلیه
- کاهش برخی تب ها و سردردهای بارد
از جمله خواص بابونه هستند.
خواص بابونه در پزشکی رایج
ازجمله خواص بابونه برای معده می‌توان به:
- تقویت معده
- هضم غذا
- رفع سوءهاضمه
- رفع نفخ معده
- رفع قولنج های دردناک روده ها
- درمان زخم و ورم معده
اشاره کرد. همچنین مصرف فرآورده های این گیاه موجب افزایش ترشح صفرا می‌شود.
این گیاه ضد عفونی کننده دستگاه تنفسی و از بین برنده ورم های مخاطی بوده و در درمان دردهای حاصل از آنفولانزا مانند:
- سردرد و کمردرد
- کاهش ورم و مخاط گلو
- کنترل زکام
- و رفع التهاب حنجره
اثر بخشی مفیدی داشته و نابودکننده ترشحات چرکی مخاط ها است.
بابونه جهت خارج کردن سنگ کلیه و خرد کردن سنگ مثانه مفید بوده و به دلیل خاصیت آنتی باکتریال در درمان ورم‌های مجاری ادرار موثر است.
این گیاه در اختلالات قاعدگی و قاعدگی‌های دردناک بسیار موثر است.
این گیاه سرشار از ترکیبات فلاونوئیدی فعال کننده سیستم اعصاب مرکزی است و خاصیت ضد اضطرابی آن به تایید شده است
خواص روغن بابونه
روغن بابونه در درمان روماتیسم، انواع دردهای عصبی و نقرس مفید است. این گیاه همچنین در رفع پیچیدگی عصب، ورم و تسکین درد مفاصل موثر بوده و اثر ضد اسپاسمی آن به اثبات رسیده است.
خواص بابونه برای پوست و مو
بابونه به دلیل لعاب خاصی که دارد باعث نرم و براق شدن موها می شود.
از جمله خواص بابونه برای پوست می‌توان به:
- افزایش لطافت پوست
- درمان اگزمای مزمن
- درمان خارش در افراد مسن
- و افزایش تعریق
اشاره کرد.
خواص دم کرده و اسانس بابونه
این گیاه تب بر بوده ودم کرده بابونه می تواند باعث افزایش سه برابری گلبولهای سفید خون گردد. اثراث آنتی میکروبیال این گیاه بر انواع باکتری ها مانند استافیلوکوکها، ویروس ها و کاندیدیاز به اثبات رسیده است.
اسانس این گیاه خواب آور خوبی است و می‌تواند باعث بهبود خلق و خو شود.
اسانس بابونه اثرات ضد التهابی و ضد دردی قابل توجهی از خود نشان داده و به عنوان آنتی اکسیدان طبیعی قوی مورد استفاده قرارمی‌گیرد.
دیگر کاربردهای بابونه
از جمله خواص بابونه در اطفال می توان به کاهش بی قراری کودکان به هنگام رویش دندان ها ،اسپاسم عضلانی و اسپاسم گوارشی آنها اشاره کرد.
از این گیاه می‌توان در جراحی‌های دهان ،برای ضد عفونی کردن مخاط دهان و لثه‌ها بعد از کشیدن دندان استفاده کرد. دهانشویه حاوی بابونه می‌تواند از التهاب مخاط دهانی ناشی از شیمی درمانی جلوگیری کند.
با توجه به نقش آنتی موتاژنی (ضد جهش زایی ) ترکیبات موجود در اسانس بابونه و مهار فعالیت آنزیم‌های سیکلواکسیژناز 2 و نیتریک اکساید سنتاز در ماکروفاژها توسط آپی ژنین، نقش جلوگیری از سرطان و التهاب توسط بابونه به اثبات رسیده است.
بابونه همچنین برای زخم‌هایی که به سختی درمان می‌شوند، مناسب است.
موارد منع مصرف
-زنان باردار به ویژه در ماههای نخست حاملگی
-در افرادی که سابقه حساسیت به گیاهان تیره کاسنی دارند.
– به دلیل ایجاد تحریک، باید از مصرف دم کرده گل ها در نزدیکی چشم خودداری شود.
-در دوران شیردهی مصرف آن باید با احتیاط صورت گیرد.
-در افرادی که سابقه تب یونجه یا آسم دارند.
مضرات بابونه
واکنش های حساسیتی به بابونه شیرازی شامل تهوع، استفراغ در دوزهای بالا درماتیت تماسی و گاهی واکنش آنافیلاکسی در افرادی با سابقه آسم برونشیال و تب یونجه می باشد. دیگر گونه های بابونه حساسیت زایی بیشتری از خود نشان می دهند.
چای بابونه می تواند باعث احساس سیری در کودکان شده و همچنین تغییراتی در دوران قاعدگی ایجاد کند.
از دیدگاه طب سنتی ایران بابونه برای حلق مضر بوده و توصیه می شود برای کاهش این عارضه از عسل و شربت انار استفاده شود.
تداخل بابونه با داروهای شیمیایی
- بابونه می تواند با افزایش اثر داروهای ضد انعقاد خون مانند وارفارین باعث افزایش خطر خونریزی شود . لذا توصیه می شود در صورت شروع مصرف بابونه در فردی که داروهای ضد انعقاد خون را مصرف می کند ، حداکثر طی مدت دو هفته آزمایشINR انجام شود .
- به علت احتمال بروز خونریزی طی عمل جراحی بیمار بایستی 7 روز قبل از عمل جراحی مصرف بابونه را قطع کند.
- بابونه باعث افزایش اثر الکل یا داروهای آرامبخش شده و در صورت بی احتیاطی می تواند منجربه بروز علائمی مانند جویده جویده حرف زدن، گیجی، خواب آلودگی شدید، ضعف و تلوتلو خوردن، کاهش سرعت ضربان قلب، اختلالات تنفسی و کاهش سطح هوشیاری گردد.
- بابونه می تواند باعث کاهش جذب آهن گردد. لذا مصرف همزمان آن با غذا ها یا داروهای خون ساز حاوی آهن توصیه نمی شود.
- بابونه باعث تاخیر در جذب داروها از دستگاه گوارش شده و لذا بهتر است با سایر داروها حداقل طی 2 ساعت فاصله زمانی مصرف شود.
روش‌های مصرف بابونه
از بابونه جهت مصارف خوراکی و موضعی استفاده می‌شود.
- کپسول
- عصاره مایع
- دهان شویه
- پمادها و ژل‌های 3 و 10 درصد
- روغن
- و چای
از اشکال داروئی مورد استفاده بابونه هستند.
جهت تهیه دم کرده بابونه جهت مصرف خوراکی می بایستی 150 میلی لیتر آب جوش به حدود 3 گرم بابونه افزوده گردد. سپس 5 تا 10 دقیقه آن را پوشانده و سپس صاف گردد. برای تهیه دم کرده موضعی نیز می‌بایست نصف فنجان آب گرم به دو قاشق مرباخوری از گیاه مزبور افزوده، روی آن پوشانده و بعد از 15 دقیقه صاف گردد.
از جمله خواص بابونه دم کرده می توان به تاثیر آن در زمان اضطراب و نگرانی شدید اشاره کرد و یا چند مشت گل بابونه را در آب داغ وان حمام ریخته و با آن حمام کرده و دقایقی در آن استراحت کنید تا اثر آرام بخشی آن را احساس کنید.