مزاج سنین و توجه به آن بسیار مهم است.
انسان از بدو تولد با توجه به ویژگی‌های وراثتی و شرایط زایمان، دارای مزاج خاصی است که به آن مزاج ذاتی یا سرشتی هر فرد می‌گویند.
این مزاج طی گذشت زمان با تغییر سن رشد نوزاد در اثر تغذیه و سبک زندگی او تغییر می‌کند.
حکیمان طب ایرانی برای توضیح چگونگی حیات و رشد بدن از یک مثال استفاده کردهاند.
آن‌ها بدن را به چراغی شبیه دانسته‌اند که نیاز به روغن و گرما دارد تا روشن بماند.
روغن رطوبت ذاتی بدن و گرما حرارت ذاتی بدن است که هنگام تشکیل نطفه از پدر و مادر به جنین می‌رسد و با تأثیر حرارت ذاتی بر رطوبت ذاتی، رشد و زندگی انسان ادامه می‌یابد.
تغییرات میزان حرارت و رطوبت ذاتی در طی زندگی سبب تغییرات مزاج می‌شود.
در طی زندگی با تاثیر عوامل بیرونی مانند تغییر در حالات روانی یا حرکت بدنی شدید و گرمای شدید محیط از میزان رطوبت کاسته می‌شود و مسائلی مانند:
- گرسنگی
- بیماری
- پرخوری
- تجمع مواد زاید در بدن
- و عوامل سردی زای دیگر
حرارت ذاتی را کاهش می‌دهند .
حکیمان طب ایرانی و پزشکان امروزی با توصیه های سبک زندگی سعی می کنند رطوبت و حرارت ذاتی بدن فرد حفظ گردد تا وی زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشد و این امر در کودکان و پیران به علت ضعف قوای جسمانی مهمتر است.
حکمای طب ایرانی معتقد بودند در صورت داشتن سبک زندگی سالم و درست ، حرارت و رطوبت ذاتی برای 120 سال کافی است و انسان می‌تواند تا 120 سالگی عمر کند.
لازم است یادآوری کنیم ورزش معتدل، بهترین راه برای کمک کردن به حفظ حرارت ذاتی بدن است.
چرا توجه به مزاج سنین مهم است؟
در دیدگاه طب ایرانی همه موجودات از جمله انسان‌ها مزاج خاص خود را دارند .
مزاج هر فرد منحصر به فرد است اما برای آسانی کار، مزاج انسان‌ها را به چند گروه:
- مزاج سرد و تر
- مزاج گرم وتر
- مزاج گرم و خشک
- و مزاج سرد و خشک
طبقه بندی می‌کنند.
همه‌ی ما با یک مزاج مادرزادی به دنیا آمده‌ایم. برای حفظ سلامتی باید سعی کنیم این مزاج را در حال تعادل نگه داریم.
دوره‌های سنی هم دارای مزاجند و بر مزاج مادرزادی تاثیر می‌گذارند.
مزاج ما، در سنی که مزاج آن مشابه مزاج اصلی ماست؛ بیشتر احتمال دارد از حال تعادل خارج شود و ما در این سن بیشتر مستعد بعضی از بیماری‌ها هستیم.
حکما و پزشکان طب ایرانی از این اصل برای تعیین استعداد افراد به بیماری‌های مختلف استفاده می‌کنند و سعی می‌کنند
با حفظ تعادل مزاج هر فرد با اصلاح سبک زندگی و تعیین رژیم غذایی مناسب از بیمار شدن او پیشگیری کنند.
تقسیم بندی مزاج سنین در طب ایرانی
در طب ایرانی سال‌های زندگی به چهار مرحله تقسیم می‌شود:
1) اول سن نمو و رشد که از تولد تا سی سالگی است و دوران کودکی و نوجوانی و جوانی را شامل می‌شود.
2) سن وقوف که سنین بین سی تا چهل سالگی است که رشد و نمو در این زمان متوقف می‌شود.
3) سن کهولت یا میانسالی که بین چهل تا شصت سالگی است.
4) سن سالمندی که از شصت سالگی تا آخر عمر است.
مزاج سنین نمو از تولد تا سی سالگی:
در دوران کودکی رطوبت ذاتی بیش از حرارت ذاتی است. اگر چه هر دو در بیشترین مقدار خود هستند.
به مثال حکیمان طب ایرانی توجه کنید؛ همانطور که چراغی که با روغن روشن می‌شود اگر روغن زیادی داشته باشد خوب نمی سوزد
و حرارت کمی دارد در این دوران هم حرارت بر اثر رطوبت زیاد کم می‌شود؛ یا به بیان دیگر رطوبت زیاد از شدت حرارت کم می‌کند.
پس مزاج سنین کودکی و نوجوانی گرم و تر است. با بالارفتن سن میزان رطوبت کم تر می‌شود و مزاج به سمت اعتدال پیش می‌رود.
پس معتدل‌ترین مزاج سنی، مزاج اواخر این دوره است. اگر فرزند شما به شکل مادرزادی مزاج گرم و تر داشته باشد؛
در این دوره سنی بیشتر ممکن است به بیماری‌هایی مانند:
- خونریزی از بینی و لثه
- دمل و جوش‌های پوستی چرکی
- و زخم دهان
دچار شود.
مگر اینکه با تغذیه و سایر اصول سبک زندگی مزاج او متعادل شده و از بیماری پیشگیری شود.
در عوض فرزند شما در میانسالی که مزاج انسان به سمت سردی می‌رود، نسبت به سایرین سالم‌تر خواهد بود.
مزاج سنین جوانی یا وقوف (سی تا چهل سالگی):
این سن که به عنوان سن جوانی هم به آن اشاره شده ، همانطور که از نامش پیداست سن توقف رشد و نمو است.
افراد این سن نسبت به سن رشد و نمو خشک‌تر و نسبت به سنین میانسالی و سالمندی گرم‌تر هستند. پس مزاج این سن را گرم و خشک دانسته‌اند.
اگر باز به مثال چراغ روغن‌سوز برگردیم چون روغن (یعنی همان رطوبت) کم شده گرمای بهتری تولید می‌شود و حرارت بیشتر می‌شود ویا اثرات آن به علت کاهش رطوبت ظاهر می‌شود.
در این سن هر فرد سالم بهترین عملکرد را دارد. البته افراد با مزاج گرم و خشک در این سن به علت همسو بودن مزاجشان با مزاج سنی بیشتر مستعد بیماری هستند.
به عنوان مثال اگر همسر شما مزاج گرم و خشک داشته باشد در این دوره سنی ممکن است زیاد عصبانی شود از خشکی دهان و بینی شکایت کند یا دچار بی اشتهایی شود؛
اما میتوانید امیدوار باشید که در میانسالی و پیری آرام‌تر شده و مشکلاتش کمتر شود.
مزاج سنین میانسالی از چهل سالگی تا شصت سالگی:
در این دوره سنی حرارت و رطوبت ذاتی هر دو شروع به کم شدن می کنند و اگرچه علایم ضعف و سستی قوای فرد در ابتدا کاملا آشکار نیست اما به تدریج ظاهر می‌شود.
در این سن از گرمی و رطوبت مزاج کاسته شده و مزاج هر فرد به سوی سردی و خشکی تمایل می‌یابد.
کسانی که مزاج سرد و خشک دارند در این دوره سنی بیشتر مستعد بیماری‌هایی مانند:
- وسواس فکری
- افسردگی
- و بیماری‌های طحال
هستند.
به عنوان مثال اگر شاغل هستید و رئیس پنجاه ساله شما مزاج سرد و خشک دارد؛ مدام به جزئیات گیر می‌دهد و کمی بدبین است و فکر می‌کند کارمندان به خوبی وظایف خود را انجام نمی‌دهند،
بدانید مزاج او و مزاج سن او در یک جهت هستند. البته اگر کمی بدجنس باشید، میتوانید امیدوار باشید با گذشت زمان و کمی بالا رفتن سن رئیستان افسرده شده و کلا کناره‌گیری کند.
مزاج سنین سالمندی از شصت سالگی به بعد:
در این دوره سنی کاهش حرارت و رطوبت ذاتی همچنان ادامه می‌یابد. بنابراین سردی و خشکی مزاج رو به افزایش است و سستی و ضعف قوای بدن آشکار و واضح می‌شود.
در این دوره سنی چون نیروی هضم ضعیف می‌شود و غذا به خوبی هضم نمی‌شود، نوعی رطوبت زاید در بدن ایجاد می‌شود که مانند رطوبت ذاتی برای بدن مفید نیست و بدن نمی‌تواند از آن استفاده کند.
برای توضیح این مطلب حکیمان طب ایرانی از مثال دیگری استفاده کردهاند و رطوبت بدن کودکان را به رطوبت و تری چوب تر که به تازگی از درخت جدا شده، تشبیه کردهاند و رطوبت بدن سالمندان را شبیه چوبی خشک دانسته‌اند که در آب قرار داده شده‌است.
می‌توان گفت در این دوره مزاج سنی سرد و تر است ولی این تری برای بدن نا آشنا و غریبه است و قابل استفاده نیست.
اگر پدر یا مادر شما مزاج اصلی سرد و تر داشته باشد بیشتر از همسالانش در سن هفتاد سالگی درگیر:
- چاقی
- مشکلات هضم
- و بیماری بازگشت اسید معده به مری
است.
ولی اگر مزاج اصلی او در جوانی گرم و خشک باشد و در طی زندگی تغییر زیادی نکرده باشد، دوران سالمندی سالم تر و کم دردسرتری خواهد داشت.
نتیجه گیری:
شناخت مزاج سنین برای اصلاح سبک زندگی ضروری است و همچنین می‌توان از آن برای ارزیابی استعداد به بیماری‌ها و پیشگیری کمک گرفت.
اما باید توجه کرد علایم هر مزاج در افراد مختلف ممکن است شدت و ضعف داشته‌باشد و گاهی به علت تغییر مزاج مادرزادی در یک نفر علایم متضاد دیده می شود که در این موارد باید برآیند علایم را در نظر گرفت.
در چنین شرایطی علم و تجربه یک متخصص طب سنتی برای تشخیص این علائم و نشانه‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
بنابر این اگر می خواهید در دوران مختلف زندگی کمتر بیمار شوید، به متخصص طب سنتی مراجعه کنید.
۴ دیدگاه ها