مزاج گرم و خشک یکی از انواع نه گانه مزاج است و در این مقاله ویژگی‌های این مزاج مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مزاج چیست؟
مزاج در لغت به معنی “در هم آمیختن” است. در طب سنتی مزاج به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان چهارگانه (چهار عنصر آب، خاک، آتش و هوا) با یکدیگر و فعل و انفعال آن ها در وجود یک جسم مرکب (مثل انسان) به وجود می‌آید. ارکان چهارگانه در ساختار تمامی موجودات وجود دارند و آنچه تعیین کننده مزاج جسم مرکب است. مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان در وجود آن جسم است. هر کدام از ارکان دارای کیفیت مخصوص به خود است. آب، سرد و تر، هوا، گرم و تر، خاک، سرد و خشک و آتش، گرم و خشک است. ترکیب‌های متفاوت این کیفیات مزاج فرد را مشخص می‌کند.
انواع مزاج کدام است؟
به طور کلی چهار کیفیت اصلی که برای تعیین مزاج مطرح است، عبارتند از: گرمی، سردی، تری و خشکی. میزان غلبه هر کدام از این کیفیات در بدن انسان تعیین کننده مزاج فرد خواهد بود. گاهی نیز هیچ کدام از این چهار کیفیت غلبه ندارند که به این مزاج، «مزاج معتدل» می‌گویند.
این چهار کیفیت می‌توانند به صورت تکی بوده یا به صورت دوتایی ترکیب شوند و همراه با مزاج معتدل، مزاج های 9 گانه را پدید می‌آورند.
انواع مزاج‌های 9 گانه عبارتند از: گرم، سرد، تر، خشک، گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر، سرد و خشک، معتدل
حتماً متوجه شدید که انواع 9 گانه مزاج دو دسته‌ی کلی را شامل می‌شود. یکی مزاج‌های مفرد و دیگری مزاج‌های مرکب.
مزاج مفرد بدین معناست که یکی ازچهار کیفیت گرمی-سردی-تری-خشکی در بدن فرد غلبه دارد. به عنوان مثال مزاج گرم یعنی ازنظر گرمی-سردی، کیفیت گرم بر بدن غلبه دارد ولی از نظر تری-خشکی فرد در اعتدال است و خاصیت تری یا خشکی بیشتری وجود ندارد.
مزاج مرکب بدین معناست که دومورد از چهار کیفیت گرمی-سردی-تری-خشکی در بدن فرد غلبه دارند. به عنوان مثال مزاج گرم و خشک یعنی ازنظر گرمی-سردی، کیفیت گرمی و از نظر تری-خشکی کیفیت خشکی بر بدن غلبه دارند.
ویژگی افراد با مزاج گرم و خشک:
در این مقاله شما را با ویژگی‌های افراد با مزاج گرم و خشک آشنا می‌کنیم. قبل از اینکه وارد ویژگی‌ها شویم، لازم است ابتدا به این سوال پاسخ دهیم:
در فردی با مزاج گرم و خشک کدام مورد از ارکان چهارگانه غلبه دارد؟
.
.
.
درسته!
در فرد با مزاج گرم و خشک رکن آتش غلبه دارد. پس در ویژگی‌های این افراد به دنبال رد پای آتش یعنی خصوصیات مرتبط با حرارت و خشکی باشید.
در مقاله قبلی (مزاج زنان در طب سنتی)، شما را با شاخص‌های ده گانه‌ای که برای بررسی مزاج بکار می‌رود آشنا کردم. در اینجا به مرور اجمالی آن شاخص‌ها پرداخته و سپس شما را با چگونگی این شاخص‌ها در فردی با مزاج گرم و خشک آشنا می‌کنم.
شاخص‌های ده گانه تعیین مزاج در طب سنتی عبارتند از:
- کیفیت بدن در لمس
- هیکل و اندازه کلی بدن
- مو
- رنگ پوست بدن
- خواب و بیداری
- چگونگی افعال صادره از بدن
- ویژگی مواد دفعی از بدن
- بزرگی و کوچکی اعضای بدن
- میزان تأثیرپذیری فرد از کیفیات چهارگانه (سردی، گرمی، تری و خشکی)
- ویژگی‌های روحی-روانی و رفتاری
ویژگی‌های افراد با مزاج گرم و خشک
ویژگی‌های افراد با مزاج گرم و خشک که برگرفته از شاخص‌های ده‌گانه تعیین مزاج هستند به قرار زیر است:
- پوست بدن این افراد در لمس گرم و خشک است.
- این افراد لاغر اندام هستند اما ممکن است مفاصل و استخوان بندی درشتی داشته باشند.
- موهای پر پشت، سیاه، ضخیم و گاهی مجعد دارند. و اغلب رشد موهایشان سریع است.
- رنگ پوست آن‌ها به سمت زردی و گندمگون است.
- خوابشان کم و سبک است. رویا‌های مرتبط با پرواز کردن را زیاد می‌بینند!
- بسیار با انرژی و پر تحرک هستند. باهوش و زیرک و پرحرف هستند. معمولا کارهای روزانه خود را تند و سریع انجام می‌دهند. دقیق، منظم و تیزبین هستند. پیوسته، سریع و بلند صحبت می‌کنند. میل جنسی بالا دارند. اشتهای خوب و قوه هاضمه قوی دارند. البته معمولا کمتر از توان هضم خود غذا می‌خورند.
- فضولات دفعی بدنشان (عرق، ادرار، مدفوع و… ) بوی زیاد و رنگ متمایل به زردی دارند.
- نبض پر و قوی دارند. رگهای دستشان برجسته و پرخون دیده می‌شود.
- خیلی گرمایی هستند و در تابستان از گرمای هوا اذیت می‌شوند. مستعدند که با خوردن خوراکی‌های با مزاج گرم دچار خارش و کهیر شوند. تمایل به خوردن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های ترش دارند. تمایل به خوردن خوراکی‌های با مزاج سرد مانند خیار، کاهو و هندوانه دارند.
- این افراد زود عصبانی شده و زود هم عصبانیتشان فروکش می‌کند. از حافظه و قدرت یادگیری بالایی برخوردار هستند. روابط اجتماعی آن‌ها قوی است. عجول و بی‌قرارند. افراد با مزاج گرم و خشک بیشتر از بقیه افراد استعداد اضطراب و بی‌قراری دارند.
تفاوت مزاج گرم و خشک با مزاج صفراوی چیست؟
شاید تاکنون با اصطلاح مزاج صفراوی برخورد کرده باشید. در این‍صورت احتمالاً با خواندن این مقاله این سوال برایتان مطرح شده است که آیا مزاج گرم و خشک همان مزاج صفراوی است؟
پاسخ ما به این سوال خیر است!
برخلاف تصور بسیاری از افراد مزاج گرم و خشک عیناً معادل مزاج صفراوی نیست. این دو مزاج شباهت‌های اساسی دارند ولی دقیقاً معادل هم نیستند.
پس تفاوت در چیست؟
به طب سنتی ایران، طب اخلاطی نیز گفته می‌شود. بدین معنی که اخلاط چهارگانه یکی از مبانی مطرح شده در این طب است.
و اما خلط چیست؟
غذایی که ما می‌خوریم پس از هضم در معده و روده کوچک از طریق رگهای بسیار ریز به نام مزانتریک (ماساریقا) به کبد منتقل می‌شود. غذا پس از پردازش در کبد به چهار بخش عمده تقسیم می‌شود که اخلاط نام دارند. این اخلاط چهارگانه عبارتند از صفرا، دم (خون)، بلغم و سودا.
وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروری است. اما نکته اینجاست که هر یک از اخلاط در بدن هر فرد به اندازه‌ای خاص و معین باید وجود داشته باشد و آنچه موجب بیماری است به هم خوردن تعادل میان این اخلاط و تغییر در مقدار (تغییر کمی) یا در کیفیت و نوع اخلاط ( تغییر کیفی) است.
اگر تعادل یکی یا بیشتر از این اخلاط در بدن فرد به‌هم بخورد، یعنی مقدار یا کیفیت آن تغییر کند، غلبه این خلط (یا اخلاط) منجر به اختلالی به نام “سوءمزاج مادی” می‌شود و مزاج فرد را از حالت تعادل خارج می‌کند که نیاز به درمان دارد.
سوء مزاج صفراوی
چنانچه در بدن فرد خلط صفرا غلبه پیدا کرده و از میزان تعادل خود خارج شود، آن فرد دچار سوءمزاج صفراوی شده است. پس مزاج گرم و خشک یعنی فرد ویژگی‌های مربوط به خلط صفرا را دارد ولی در تعادل مزاجی مخصوص به خود است و بیمار نیست. ولی سوءمزاج صفراوی یعنی فرد دچار غلبه‌ی غیرطبیعی خلط صفرا شده، بیمار است و نیاز به درمان دارد. پس اصطلاح “مزاج صفراوی” اصطلاحی غلط است که گاهی به اشتباه به “مزاج گرم و خشک” اطلاق می‌شود.
از علائم سوءمزاج صفراوی می‌توان به زردی رنگ چشم و پوست، تلخی دهان، خشکی دهان و بینی و عطش زیاد، کاهش تمایل به غذا، تهوع، احساس گزگز و سوزن سوزن شدن پوست بدن و نبض سریع اشاره کرد.
در مقالات بعدی شما را با تدابیر و سبک زندگی مناسب افراد دارای مزاج گرم و خشک آشنا خواهیم کرد.
۱۷ دیدگاه ها