بسیاری از زنان به دلیل نگرانی از خطرات ناشی از هورمون‌های مصنوعیِ مورد استفاده در هورمون درمانی مرسوم، که به منظور تنظیم هورمون زنانه انجام می‌شوند، به دنبال جایگزین‌های طبیعی برای آن‌ها هستند. باید بدانید که این محصولات فقط به دلیل طبیعی بودن لزوما ایمن و بی‌خطر نیستند.
داروهای گیاهی و فیتواستروژن‌ها
در رابطه با روش‌های درمانی جایگزین برای تنظیم هورمون زنانه نیز باید همانند هنگام مصرف داروهای تجویزی پاسخ این سوال‌ها را جویا شویم: به چه دلیلی باید آن را مصرف کنیم؟ آیا مطالعاتی وجود دارد که اثربخشی آن را برای هدف ما از مصرف آن نشان دهد؟ چه خطرات و عوارضی در رابطه با آن وجود دارد؟
تولیدکنندگان داروهای گیاهی و سایر مکمل‌های غذایی ملزم به ارائۀ شواهدی مبنی بر ایمنی یا اثربخشی آن‌ها نیستند. علاوه بر این، داروهای طب سنتی نسبت به داروهای طب مدرن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. در نتیجه زنانی که می‌خواهند جایگزین‌های غیرهورمونی را برای تنظیم هورمون‌های زنانه با داروهای گیاهی امتحان کنند، باید به شواهد موجود نگاه کنند و با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنند سپس انتخاب کنند.
جایگزین‌های هورمون درمانی برای تنظیم هورمون زنانه
محبوبیت داروهای گیاهی و فیتواستروژن‌ها به عنوان جایگزین‌هایی برای هورمون درمانی روز به روز بیشتر می‌شود چرا که اثربخشی و ایمنی بیشتری دارند. روش‌های درمانی جایگزینی برای هورمون درمانی و تسکین علائم یائسگی در زنان وجود دارد، اما به دلیل عدم وجود تحقیقات طولانی مدت، امروزه همچنان شک و تردیدهایی در مورد حوزۀ درمان‌های طب سنتی وجود دارد.
بسیاری از آزمایش‌های بالینی روی روش‌های درمانی بیولوژیکی جایگزین در مقیاس کوچک و کوتاه مدت انجام شده که اغلب نتایج متفاوت یا متناقضی با یکدیگر دارند. خوشبختانه، مرکز ملی روش‌های درمانی مکمل و جایگزین (NCCAM) در حال افزایش بودجه برای مطالعات طولانی‌مدت در مورد اثربخشی و ایمنی تنظیم هورمون‌های زنانه با داروهای گیاهی طبیعی است.
حتی اگر این ترکیبات گیاهی با اعمال تأثیراتی هورمونی، نتیجۀ دلخواه را ایجاد کنند، باید تا زمانی که مطالعات بیشتری انجام می‌شود، در مورد استفاده طولانی‌مدت احتیاط کنیم چرا که می‌تواند اثراتی شبیه استروژن بر رحم و سینه داشته باشد.
بنابراین، پیش از مصرف داروهای گیاهی حتماً پزشک متخصص طب سنتی را در جریان بگذارید.
فیتواستروژن‌ها (استروژن‌های گیاهی)
فیتواستروژن‌ها، استروژن‌هایی هستند که در برخی از گیاهان وجود دارند. غذاهای حاوی فیتواستروژن عبارتند از لوبیا، محصولات سویا، نخود، عدس و غلات کامل و دانه‌ها، به ویژه بذر کتان، چاودار و ارزن.
از فواید رژیم غذایی غنی از فیتواستروژن می‌توان تسکین علائم یائسگی و جلوگیری از پوکی استخوان، بیماری قلبی و سرطان سینه را نام برد.
فیتواستروژن‌ها از طریق مکانیسم‌های متعددی رشد سلولی را کند کرده و از التهاب جلوگیری می‌کنند. علاوه بر این، هنگامی که فیتواستروژن‌ها بر روی گیرنده‌های استروژن تاثیر می‌گذارند، رفتار متفاوتی نسبت به استروژن از خود بروز می‌دهند و بیشتر به تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs) شباهت دارند. یکی از این تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن شناخته شده، داروی تاموکسیفن است که برای درمان سرطان سینه تجویز می‌شود. این دارو گیرنده‌های استروژن را در رحم و استخوان تحریک می‌کند، اما فعالیت این گیرنده‌ها در سینه را مهار می‌کند.
زنان آسیایی نسبت به زنان اروپایی تراکم استخوان کمتر و همچنین کلسیم کمتری دریافت می‌کنند و در عین حال استخوان‌های قوی‌تر و شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان کمتری در دوران یائسگی دارند. همچنین خطر ابتلا به سرطان و بیماری قلبی در آن‌ها کمتر است. براساس شواهدی که از مطالعات متعدد بدست آمده است، اعتقاد بر این است که رژیم غذایی غنی از فیتواستروژن در این امر بی‌تاثیر نیست.
برخی از داده‌های حاصل از مطالعات که نشان می‌دهند فیتواستروژن‌ها در کاهش شکستگی استخوان و بیماری قلبی موثر هستند، با یکدیگر در تناقض‌اند. مثلاً یک مطالعه نشان داده است که مصرف شیر سویای غنی از ایزوفلاون به مدت دو سال، تراکم استخوان کمر را 2.4 درصد افزایش می‌دهد، در حالی که در یک مطالعه دیگر هیچ بهبودی در تراکم استخوان مشاهده نشد. به طور مشابه، اثر فیتواستروژن بر مبارزه با سرطان پستان نیز ناشناخته باقی مانده است. احتمالاً این اثر فیتواستروژن در مراحل مختلف رشد انسان متفاوت است.
با وجود اینکه خوردن غذاهای غنی از فیتواستروژن به زنان یائسه در کاهش گُر گرفتگی و خشکی واژن کمک کرده است، داده‌های موجود برای توصیۀ یک دوز یا مدت زمان مصرف فیتواستروژن ناکافی و متناقض است. میزان فیتواستروژن و اثرات آن در بدن به مصرف، جذب، متابولیسم و زمان شروع مصرف فردی بستگی دارد که این عوامل می‌توانند تفاوت در نتیجه و اثرگذاری آن در افراد مختلف را توضیح دهد.
به عنوان مثال، به منظور اثرگذاری فیتواستروژن بر حفظ سلامت استخوان‌ها، فیتواستروژن به اکوئول (equol) تبدیل می‌شوند. تقریبا یک سوم تا نیمی از انسان‌ها قادر به انجام این عمل هستند. چنین تفاوت‌های متابولیکی ممکن است تناقض‌های آشکارِ اثرگذاری فیتواستروژن‌ها بر سلامتی را توضیح دهد.
فیتواستروژن‌ها در داروهای گیاهی نیز یافت می‌شوند و به شکلی گسترده به عنوان مکمل و به منظور تنظیم هورمون زنانه در دسترس قرار دارند. مقدار فیتواستروژن موجود در مکمل‌ها اغلب بسیار بیشتر از مقدار آن‌ها در منابع غذایی است. مکمل‌ها از نظر ایمنی و اثربخشی، با رژیم غذایی غنی از فیتواستروژن در یک دسته‌بندی قرار نمی‌گیرند. بنابراین استفاده از طب سنتی به منظور تنظیم هورمون زنانه با داروهای گیاهی یا رژیم غذایی را می‌توان به عنوان یک درمان اثربخش و کم عارضه در نظر گرفت.
فیتواستروژن چه خطرات و عوارضی به همراه دارد؟
باوجود اینکه براساس مشاهدات آزمایش‌های بالینی خطر و عوارضی در مصرف فیتواستروژن‌ها وجود ندارد، هزاران سال تجربه رژیم غذایی نیز نشان می‌دهد که خوردن غذاهای حاوی فیتواستروژن خطری به همراه ندارد. به نظر نمی‌رسد فیتواستروژن‌های موجود در غذا برخلاف استروژن‌های دارویی، خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد. خطرات و عوارض ناشی از استفاده طولانی‌مدت از فیتواستروژن‌های غیرغذایی، مانند مکمل‌های فیتواستروژن یا قرص‌های شبدر قرمز، هنوز مشخص نشده است و عموما افراد از استفاده از آن‌ها منع می‌شوند.
بهترین کار، اعتدال و میانه‌روی است. از آنجایی که فیتواستروژن‌ها بر روی گیرنده‌های هورمونی در سیستم تولید مثل تاثیر می‌گذارند، در نتیجه این هورمون‌ها می‌توانند مانند مختل‌کننده‌های غدد درون‌ریز رفتار کنند و عوارضی جانبی به وجود بیاورند. در چند مورد گزارش شده است که زنان دچار خونریزی غیرطبیعی رحمی شده‌اند که این عارضه با قطع مصرف فیتواستروژن‌ها کاهش یافته است. ظاهرا زمان مصرف فیتواستروژن می‌تواند موجب اختلال در غدد درون‌ریز شود. به این صورت که با مصرف این هورمون در دوران بلوغ و در سنین باروری احتمالا عوارض شدیدتری نسبت به دوران یائسگی بروز پیدا خواهد کرد.
بررسی‌های اخیر در رابطه با مزایا و معایب فیتواستروژن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که مفید یا مضر بودن فیتواستروژن‌ها به سن، وضعیت رژیم غذایی، وضعیت سلامتی و همچنین وجود برخی باکتری‌های مفید در روده بستگی دارد. در مصرف این هورمون‌ها تاثیر نامطلوب نیز همانند تاثیر مطلوب ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. جامعه پزشکی بر این باور است که اضافه کردن میزان متعادلی از غذاهای غنی از فیتواستروژن به رژیم غذایی، کاملا بی‌خطر و بدون عوارض است.
داروهای گیاهی
کوهوش سیاه، شبدر قرمز، میوۀ گیاه پنج انگشت، دونگ کوئی، گل مغربی، جینگو، جینسینگ و شیرین بیان از جمله محبوب‌ترین گیاهان دارویی برای زنانی هستند که با مشکلات یائسگی مواجه می‌شوند. برخی از این داروهای گیاهی دارای اثرات قوی هورمون مانند هستند و نباید تصور شد که این گیاهان بی ضرر هستند. مطالعات بالینی بسیار کمی در مورد اثربخشی و ایمنی این داروهای گیاهی در تنظیم هورمون‌های زنانه وجود دارد.
کوهوش سیاه
کوهوش سیاه به طور سنتی توسط سرخپوستان آمریکای شمالی برای روماتیسم و اختلالات کلیوی استفاده می‌شده. این داروی گیاهی که زمانی در آمریکا یک داروی طب مدرن بود، در گذشته برای درمان مشکلات زنانه از جمله دوره‌های قاعدگی دردناک، شدید یا فقدان آن، ناباروری، سقط جنین و دردهای زایمان و به طورکلی تنظیم هورمون‌های زنانه استفاده می‌شده. کوهوش سیاه در اروپا به طور گسترده به عنوان یک جایگزین برای هورمون‌ها و به منظور مدیریت گر گرفتگی تجویز می‌شد. این داروی گیاهی در ایالات متحده به عنوان یک مکمل غذایی (قرص‌های 20 میلی‌گرمی) به نام رمیفمین ( Remifemin) موجود است.
در یک مطالعه جدید که با بودجۀ مرکز NCCAM انجام شده، مشخص شده است که مصرف کوهوش سیاه، چه به تنهایی و چه همراه با سایر مواد گیاهی، در تسکین گر گرفتگی و تعریق شبانه در زنان یائسه یا کسانی که به یائسگی نزدیک می‌شوند، بی‌تاثیر است. ممکن است کوهوش سیاه اثر بسیار ملایمی داشته باشد و تعداد گر گرفتگی‌ها را یک یا دو بار در روز کاهش دهد، اما زنانی که قصد استفاده از کوهوش سیاه را دارند باید توجه داشته باشند که در ازای دستیابی به یک اثرگذاری کم یا حتی بی اثر بودن، خود را در معرض خطرات احتمالی قرار دهند.
یک موضوع بحث‌برانگیز دیگر این است که آیا کوهوش سیاه عملکردی شبیه به هورمون دارد یا خیر. برخی استدلال می‌کنند که این ماده با اثر گذاشتن بر روی گیرنده‌های استروژن، گر گرفتگی را تسکین می‌دهد، درحالی‌که به گفتۀ برخی دیگر، این ماده از فعالیت استروژن‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین مشخص نیست که آیا کوهوش سیاه حاوی فیتواستروژن است یا خیر.
آزمایش‌های بالینی نشان نداده‌اند که این دارو آتروفی یا خشکی واژن را در دوران یائسگی تسکین می‌دهد. هنوز مشخص نیست که آیا این دارو برای زنانی که در شرایط حساس به هورمون، مانند سرطان سینه و آندومتر، قرار دارند بی‌خطر است یا خیر. در نتیجه، زنان مبتلا به سرطان سینه باید تا زمانی که اطلاعات بیشتری در دست نیست، از مصرف آن اجتناب کنند.
دیگر داروهای گیاهی
شبدر قرمز به این دلیل که جزو حبوبات و حاوی فیتواستروژن است، به سویا شباهت دارد. شبدر قرمز به عنوان یک داروی طب سنتی با نام تجاری promensil به بازار عرضه می‌شود. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد شبدر قرمز به کاهش گر گرفتگی و اضطراب در دوران یائسگی کمک می‌کند. مشخص شده است که از دیگر مزایای قلبی عروقی این داروی گیاهی، کاهش تری‌گلیسیرید خون و افزایش چربی خون (HDL) است. هر گونه تاثیر استروژنی آن بر روی واژن، رحم و سینه و همچنین عوارض آن در استفاده طولانی مدت ناشناخته مانده است.
شاید آن باورهای سنتی در مورد اثربخشی گیاهان دارویی تا حد زیادی به دلیل اثر دارونما و تلقینی آن‌ها بوده است.
سخن پایانی
غذاهای حاوی فیتواستروژن در طول هزاران سال توسط مردم مصرف شده‌اند و به خودی خود مضر نیستند. با این حال، جامعه پزشکی توصیه می‌کند تا زمانی که ایمنی و اثربخشی این داروهای گیاهی در آزمایش‌های بالینی نشان داده نشده است، از مصرف ایزوفلاون های خالص و اغلب با دوز بالا و سایر مکمل‌های گیاهی که بدون نسخه به فروش می‌رسند، اجتناب کنید.
اگر درباره تنظیم هورمون زنانه با داروهای گیاهی و یا سایر روش‌های طب سنتی شک دارید یا نیاز به راهنمایی یک متخصص طب سنتی دارید میتوانید با متخصصان فعال در کلینیک طب سنتی دکتر سریتا، زیرمجموعه هولدینگ سلامت دکتر بانوکا تماس بگیرید تا در اسرع وقت توسط پزشکان این مجموعه ویزیت شده و بهترین خدمات درمانی مربوط به طب سنتی را دریافت کنید. ویزیت پزشکان این مطب از سراسر ایران امکان‌پذیر بوده و به دو صورت حضوری و آنلاین می‌باشد.
منبع: nwhn.org ؛