خواص رازیانه چیست؟ عنوان این مقاله است.

رازیانه یا بادیان با نام علمی (Foeniculum vulgare) از خانواده چتریان (Apiaceae) گیاهی است علفی دو یا چند ساله به ارتفاع حداکثر دو متر و دارای برگ‌هایی با بریدگی­‌های زیاد و گل‌های زرد رنگ است که به صورت چتر قرار گرفته­‌اند. اندام دارویی رازیانه میوه­‌های آن می‌­باشد، البته از برگ و ریشه آن نیز استفاده می­‌شود. این گیاه بومی نواحی مدیترانه است، اما امروزه در اروپا، آسیا، قسمت‌هایی از آفریقا و آمریکای جنوبی کشت می­‌شود. بیش از 60 درصد کشت آن در هندوستان صورت می­‌گیرد. کشورهای چین، بلغارستان و ایران در رده­‌های بعدی تولید این گیاه دارویی قرار دارند.

تاریخچه رازیانه:

رازیانه یکی از قدیمی ­ترین گیاهان شناخته شده است. در منابع قدیمی از حضرت آدم (ع) نقل شده است که مصرف رازیانه توأم با شکر در فصل بهار بدن را از بیماری‌ها مصون می­‌دارد. تمدن­‌های کهن مانند مصر، هند، چین و یونان نیز این گیاه را می­‌شناختند. در هند و روم باستان از میوه­‌های آن برای تقویت دید چشم استفاده می‌­کردند و دم­کرده‌­اش را برای شستشوی چشم به کار می‌­بردند. در قرون وسطی، ثروتمندان دانه رازیانه را به ماهی و غذاهای گیاهی خود اضافه می­‌کردند و فقرا آن را به عنوان بازدارنده اشتها برای اعیاد مذهبی نگه می­‌داشتند. در گذشته به عنوان پادزهری برای گیاهان سمی و مار گزیدگی و همچنین برای دور کردن کک از لانه سگ و حیوانات کاربرد داشته است.

ترکیبات مهم رازیانه:

میوه‌­ها حاوی 6-2 % اسانس هستند. مهم­ترین ترکیب اسانس رازیانه 70-50 درصد ترانس آنتول است که دلیل مزه شیرین دانه می­‌باشد. ترکیباتی مانند استراگول، فنکن، پارا- انیس­آلدئید و آلفا فلاندرن نیز در اسانس شناسایی شده‌­اند. از دیگر مواد موجود می­‌توان به ترکیبات فنلی مانند فلاونوئیدها (فلاونوئید گلیکوزیدها و فلاونوئید آگلیکونها)، اسیدهای فنلیک، هیدروکسی سینامیک اسیدها، کومارین‌ها و تانن‌ها اشاره کرد. به طور کلی میوه­­‌ها 3/6 % رطوبت، 5/9% پروتئین، 10% چربی، 4/13% مواد معدنی و 3/42% کربوهیدرات دارند. همچنین کلسیم، پتاسیم، سدیم، آهن، فسفر و ویتامین‌های تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و ویتامین سی در این دانه گزارش شده است.

کاربرد غذایی:

دانه­‌های بسیار معطر رازیانه در بسیاری از غذاها، انواع سالاد، سس‌­ها، پنیر و ترشیجات استفاده می­‌شود. نشانه تازگی دانه‌­ها رنگ سبز آن می­‌باشد و بهتر است از دانه­‌های خاکستری رنگ که معمولاً کهنه هستند استفاده نشود. اکثر ادویه­‌های تند هندوستان (گرام ماسالا) حاوی رازیانه هستند. در ایتالیا نیز برای معطر کردن سس پاستا از آن استفاده می­‌شود. به علاوه این ادویه جز ثابت ترشی‌های پاکستانی است.

خواص رازیانه در طب سنتی:

دانه رازیانه مزاج گرم و خشک دارد. با توجه به اثر مدر آن، برای بیماری‌های کلیه و کیسه صفرا مفید است. انسداد مجاری سینه، کبد و کلیه را باز می‌­کند. دردهای ناشی از سردی را تسکین می­‌دهد و باعث تقویت بینایی و عملکرد معده می­‌شود. به عنوان شیرافزا قابل استفاده است و خون قاعدگی را افزایش می­‌دهد. جوشانده دانه رازیانه برای درد معده و اسهال مزمن مفید است. مالش فراورده­‌های حاوی رازیانه بر روی شکم نوزادان دردهای کولیک را برطرف می­‌کند. این گیاه جز اصلی برخی از فراورده­‌های طب سنتی ایران مانند سکنجبین بزوری است که عمدتاً برای اسهال و رفع انسداد تجویز می­‌شود.

اثرات دارویی:

خواص رازیانه ضد نفخ، ضد اسپاسم، آنتی­سپتیک، خلط­آور و شیرافزا می­‌باشد. قابل ذکر است که تمام اجزای گیاه اثر شیرافزا و مدر دارند. به نظر می­‌رسد تشابه ملکول آنتول به دوپامین (هورمون مهار کننده ترشح شیر) دلیل افزایش ترشح شیر است. آنتول و دوپامین در اتصال به گیرنده­‌ها رقابت دارند و اتصال آنتول کاهش اثرات دوپامین را به دنبال خواهد داشت. این دانه به منظور تسکین کرامپ ناشی از فراورده­‌های ضد یبوست به آنها افزوده می‌­شود. در مطالعات مختلف خواص رازیانه اثر ضد قارچ، آنتی باکتریال و آنتی­اکسیدانت این گیاه دارویی اثبات شده است. اسانس رازیانه در آروماتراپی یا رایحه ­درمانی مورد مصرف گسترده دارد. اثرات درمانی ضد سرفه، برونشیت و سوء هاضمه مورد تأیید کمیسیون ای^* است. محصولاتی نظیر دمنوش، قطره­‌های ضد سرفه، دراژه، شربت‌های شیرین و آب میوه­‌ها برای کودکان طراحی شده است و در بازار جهانی وجود دارد.

سایر کاربردها:

اسانس خوش عطر رازیانه یک طعم دهنده محبوب غذا است و به عنوان معطر کننده در خمیر دندان، صابون، عطر و خوشبو کننده­‌های هوا به کار می‌­رود. فنکون موجود در اسانس طعم تلخ و آنتول مزه شیرین دارد. نسبت این دو ترکیب در رازیانه وابسته به رویشگاه گیاه است به این وجه که مزه شیرین در اسانس گیاهان نواحی مدیترانه و اروپای جنوبی احساس می­‌شود اما تلخی اسانس گیاهان نواحی مرکزی و شمالی اروپا بیشتر است. رسیده بودن دانه‌­ها نیز بر طعم اسانس رازیانه تأثیر می­‌گذارد و دانه­‌هایی که کاملاً رسیده‌­اند طعم شیرین‌­تری نسبت به دانه­‌های نارس دارند.

میزان مصرف:

2-1 گرم به صورت کوبیده در آب جوش به صورت چای میل شود. داروهای حاوی اسانس رازیانه به میزان 1/0میلی ­لیتر در روز و حداکثر تا دو هفته قابل استفاده هستند. این میزان معادل 2 تا 5 قطره از اسانس است که باید در آب رقیق شود. بیماران مجاز به مصرف حداکثر 3 الی 4 کپسول حاوی نیم گرم پودر هستند. توصیه می­‌شود این فراورده­‌ها همراه غذا میل شود تا از خواص رازیانه برای سلامتی خود بهره مند شوید. میزان مصرف مجاز از ریشه گیاه در دم­کرده­‌ها 10 گرم است.

عوارض جانبی:

به دنبال مصرف این گیاه دارویی احتمال بروز درد قفسه سینه، تهوع و استفراغ، راش پوستی، خارش و التهاب پوست، حساسیت به نور خورشید و دشواری در تنفس وجود دارد. همچنین گزارشاتی در مورد واکنشهای حساسیتی مانند آسم و رینیت به دنبال مصرف خوراکی آن ارائه شده است.

منع مصرف رازیانه:

استفاده از رازیانه در بارداری به دلیل وجود ترکیبات فیتواستروژن ممنوع است. همچنین بیماران مبتلا به سرطان‌های وابسته به استروژن و افراد مستعد صرع و تشنج نباید از این گیاه استفاده کنند. مصرف رازیانه در بانوان باعث افزایش خفیف جریان خون قاعدگی می­‌شود.

تداخلات دارویی:

به دلیل مهار سیتوکروم  P450توسط این گیاه دارویی، متابولیسم داروهایی که توسط این آنزیم متابولیزه می­‌شوند، دستخوش تغییر می­‌شود. لذا از مصرف همزمان آنها باید پرهیز نمود. همچنین رازیانه با برخی آنتی­بیوتیک‌ها مانند سیپروفلوگزاسین تداخل دارد.

احتیاط:

در افرادی که به جعفری یا هویج حساسیت دارند باید با احتیاط مصرف شود. کاربرد آن در کودکان نیز از موارد احتیاط است. گزارشاتی از ارتباط مصرف رازیانه در دختران و بلوغ زودرس وجود دارد. در پی مصرف چای رازیانه 2 الی 3 بار در روز به منظور کاهش دردهای شکمی، سطح خونی استرادیول بیماران 15 الی 20 برابر حد طبیعی افزایش یافته است. البته میزان هورمون‌ها 3 تا 6 ماه بعد از قطع مصرف چای به حالت عادی برمی­‌گردد. توصیه می­شود افراد مبتلا به دیابت میزان قند موجود در فراورده‌­های رازیانه را با دقت بررسی کنند.

سایر نکات:

با توجه به وجود ترکیبات استروژنی، رازیانه در یائسگی به عنوان یک مکمل غذایی مناسب قابل مصرف است، گرچه جایگزین داروهای هورمونی شیمیایی نخواهد بود.

چند دستور غذا و ادویه حاوی دانه رازیانه:

در ادامه چند دستور غذا و ادیه حاوی دانه این گیاه دارویی معرفی می‌شود.

سالاد با دانه رازیانه:

• اسفناج، کاهو و خیار خرد شده 4 فنجان
• لوبیا سبز پخته و ریز شده 1 فنجان
• پنیر فتا قطعه شده 2 قاشق غذاخوری
• روغن زیتون 2 قاشق غذاخوری
• سرکه بالزامیک 1 قاشق غذاخوری
• آب لیمو یا پرتقال 1 قاشق غذاخوری
• دانه رازیانه نصف قاشق چایخوری
• نمک و فلفل به میزان لازم

سس با دانه رازیانه:

• سس گوجه ­فرنگی  1 فنجان
• روغن زیتون 1 قاشق غذاخوری
• پیاز له شده 1 عدد
• سیر له شده  3 حبه
• فلفل قرمز خرد شده 1 عدد
• دانه رازیانه پودر شده 1 قاشق چایخوری
• شکر قهوه­ای 1 قاشق غذاخوری
• نمک و فلفل به میزان لازم

ادویه مدیترانه‌­ای:

این ادویه مناسب انواع غذاهای گوشتی است.

• رزماری  2 قاشق غذاخوری
• دانه رازیانه 1 قاشق غذاخوری
• آویشن 2 قاشق غذاخوری
• مرزنجوش 2 قاشق غذاخوری
• جعفری خشک 2 قاشق غذاخوری
• برگ بو 1 قاشق چایخوری

* کمیسیون ای: مرجع علمی معتبر در آلمان که از سال 1978 در زمینه اعطای مجوز مواد و فراورده­های سنتی، طب مردمی و گیاهان دارویی فعالیت می­کند.