یائسگی یک روند طبیعی در بدن بانوان است که معمولا در اواخر چهل‌سالگی و اوایل پنجاه‌سالگی اتفاق میافتد. در این تغییر که به‌دلیل نوسان هورمون‌ها اتفاق میافتد، قاعدگی ماهانه معمولا ابتدا بی‌نظم شده و کم کم قطع می‌شود. این تغییرات هورمونی با تاثیرات متنوعی در بدن بانوان همراه است که در افراد مختلف با شدت‌های متفاوتی بروز می‌کند. بیشتر عوارض یائسگی به‌دلیل کاهش هورمون‌های جنسی زنانه به‌خصوص استروژن است.
با توجه به اینکه یائسگی در دوره میان‌سالی و ابتدای دوره پیری اتفاق میافتد، تدابیر سبک زندگی سالم مخصوص این دوره در کاهش عوارض یائسگی بسیار موثر است. در دوره میان‌سالی مزاج عمومی بدن به سمت سردی می‌رود و به همین سبب توان عمومی بدن برای انجام بسیاری از کارها کاهش می‌یابد. البته تفاوت‌های فردی را در این مورد نباید نادیده گرفت.
این عوارض شامل گرگرفتگی و علائم همراه آن، خشکی و سوزش ناحیه تناسلی، پوکی استخوان، افزایش شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و عوارض اجتماعی و روانی مثل اضطراب و افسردگی است. در ادامه به توضیح هر کدام از این دسته علائم و راهکارهای کاهش آنها پرداخته می‌شود.
توصیه‌های عمومی و مشترک در کاهش عوارض یائسگی
بهتر است در این دوران از غذاها و خوراکی‌هایی که گرمی و رطوبت معتدلی دارند بیشتر استفاده شود. از این غذاها می‌توان به گوشت‌های لطیف و سریع‌الهضم مثل بلدرچین، کبک، جوجه مرغ، تخم‌مرغ عسلی و سبزیجاتی مثل جعفری، کرفس و برگ چغندر اشاره کرد. بهتر است وعده‌های غذایی در این سنین کم‌حجم و در دفعات بیشتری باشد تا هضم بهتر انجام شود. همراه غذا از خوراکی‌هایی مثل ماست، دوغ، سالاد، خیار و … استفاده نشود. زیتون و سبزی خوردن، خوراکی‌های مجاز در کنار غذا هستند. در صورت تمایل به استفاده از سالادها بهتر است نیم ساعت قبل از غذا یا دو ساعت بعد از غذا، سالاد همراه با روغن زیتون و مقدار کمی سیاه دانه یا کنجد میل شود. بهتر است از ترشی‌ها در این دوران پرهیز شود. از دیدگاه طب سنتی ایران، ترشی‌ها مضر اعصاب هستند و عوارض یائسگی را تشدید می‌کنند. استفاده از انجیر، مویز، انگور، بادام درختی در دوره یائسگی مفید است. اجابت مزاج حداقل یک‌بار در روز برای بانوان سنس یائسگی لازم و ضروری است.
انجام حرکات ورزشی در حدی که باعث نشاط و احساس سبکی شود، تعریق کمی اتفاق بیفتد، رنگ چهره گلگون شود و ضربان قلب کمی افزایش یابد توصیه می‌شود. این نوع ورزش علاوه بر کاهش بسیاری از عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی و اضطراب، در دفع فضولات بدن بسیار موثر است. بهتر است ورزش در حالت گرسنگی و بلافاصله بعد از غذا نباشد. بهترین زمان ورزش، بعد از عبور غذا از معده است. ورزش به هیچ عنوان نباید باعث خستگی شود. در سنین یائسگی می‌توان حرکات ورزشی را در دفعات بیشتر و مدت زمان کمتر انجام داد.
خواب خوب در ساعات ابتدایی شب ولو اینکه در ساعات طولانی نباشد به تجدید قوا و تقویت قوای بدن مثل هضم، قدرت بدنی و آرامش کمک فراوانی می‌کند.
کمک به کاهش هر کدام از این عوارض با طب سنتی ایران
طب سنتی ایرانی برای کاهش عوارض یائسگی به موارد زیر اشاره کرده است.
گرگرفتگی
شایع‌ترین شکایت در یائسگی است و در 65 تا 76 درصد خانم‌های یائسه دیده می‌شود. این شکایت با افزایش ضربان قلب، احساس فشار در سر، احساس داغی و گرمای زیاد کردن و گاهی با لرز مشخص می‌شود. طول مدت این علائم از چند ثانیه تا چند دقیقه متغیر است. تعداد حملات گرگرفتگی می‌تواند از چند بار در سال تا چند بار در یک ساعت متغیر باشد. در حدود نیمی از خانم‌ها این علائم در 4-5 سال اول یائسگی دیده می‌شود. استفاده از موادغذایی زیر در کاهش این علائم کمک‌کننده است:
مغز آفتاب‌گردان، بادام، گندم و جو
میوه‌هایی مثل سیب، هلو، خرما، توت‌فرنگی
استفاده از سبزیجاتی مثل زیتون، کرفس، چغندر، کلم بروکلی، نعنا، شبدر، سویا، پونه، شنبلیله
در موارد شدیدتر می‌توان از دمنوش رازیانه به مقدار دو تا سه بار در هفته یا عرق رازیانه به مقدار یک استکان سه بار در هفته استفاده کرد.
دم‌کرده چوب زردچوبه هم به مقدار 2 سانتی‌متر یک تا دو بار درهفته در بهبود علائم گرگرفتگی مفید است.
بی‌اختیاری ادرار
هم به علت کمبود استروژن و هم به‌دلیل ضعف عضلات لگن و هم به‌دلیل افتادگی(پرولاپس)رحم و مثانه اتفاق میافتد. تدابیر زیر در کاهش این عارضه کمک‌کننده است:
استفاده کمتر از مواد غذایی سرد و تر مثل ماست و دوغ
پرهیز از نشستن در مکان‌های سرد
پرهیز از راه‌رفتن با پای برهنه روی سنگ و سرامیک
ورزش عضلات کف لگن(نرمش‌های کگل)جهت تقویت عضلات
ماساژ پایین شکم و بالای ران‌ها با روغن‌های گرم مثل قسط و سیاهدانه
بادکش گرم کشاله ران‌ها
بستن با شال یا شکم‌بند و گرم‌نگه‌داشتن شکم
افتادگی رحم و مثانه(پرولاپس)
این عارضه بیشتر به‌دلیل ضعف عضلات کف لگن، جراحی و اضافه وزن زیاد ایجاد می‌شود. برای کاهش این عرضه اقدامات زیر مفید است:
ماساژ زیر شکم و ناحیه خارجی تناسلی با روغن زنجبیل و سیاهدانه
رفع چاقی ناحیه لگن
پرهیز از غذاهای سرد و تر
استفاده از آب‌زن‌های قابض و سفت‌کننده مثل مورد و پوست انار(1 ق غ از هر کدام داخل 2 و نیم لیوان آب بجوشد تا دو لیوان بماند. داخل لگن ریخته شود. آب ولرم شود. هفته‌ای دو تا سه بار هر بار بیست دقیقه نشستن داخل آبزن)
خشکی واژن(مقاربت دردناک)
منع مصرف عوامل افزاینده خشکی مثل آنتی‌هیستامین‌ها
استفاده از لباس زیر از جنس کتان
محدودیت در مصرف ادویه‌های با گرمی و خشکی خیلی بالا
مرطوب‌کردن ناحیه واژن با روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه دو بار در روز و هنگام مقاربت
استفاده از غذاهای تولید کننده رطوبت مفید در بدن مثل سبزیجات، بادام
استفاده از آب‌زن‌های مرطوب مثل ختمی و پنیرک(1 ق غ از هرکدام داخل 2 و نیم لیوان آب بجوشد تا دو لیوان بماند. داخل لگن ریخته شود. آب ولرم شود. هفته‌ای دو تا سه بار هر بار بیست دقیقه نشستن داخل آبزن)
اختلال در حافظه کوتاه‌مدت
می‌تواند به‌دلیل کاهش رطوبت مغز ایجاد شود.
استفاده از دمنوش بادرنجبویه، گل محمدی، زعفران دو تا سه بار در هفته
مصرف مویز، بادام و کشمش روزی 10 تا 20 عدد از هرکدام روزانه
داشتن خواب مناسب و کافی
پوکی استخوان
این اختلال در افراد لاغر اندام، کسانی که ورزش نمی‌کنند، افرادی که قهوه، شکلات و چای پررنگ زیاد مصرف می‌کنند، افرادی که کورتون مصرف می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود.
برای رفع این عارضه می‌توان تدابیر زیر را توصیه نمود:
استفاده از شبدر، کتان و سویا در رژیم غذایی
استفاده از ترکیبات دارای کلسیم مثل کنجد، انجیر، کلم، نخود و نخودفرنگی
اضطراب و افسردگی
داشتن تحرک بدنی منظم
بودن در جمع هم‌سالان با زمان‌بندی مشخص برای هم‌زادپنداری در مورد دغدغه‌های مشترک
استفاده موضعی روغن بنفشه و ماساژ روی صورت دو بار در روز
استفاده از دم‌نوش‌های آرام‌بخش مثل بادرنجبویه، سنبل‌الطیب، گل گاوزبان هفته‌ای دو تا سه بار(در صورتی که بیماری خاصی وجود نداشته باشد.)
استفاده از شربت گلاب همراه با کمی تخم بالنگو
استفاده از غذاهایی مثل فرنی، حریره بادام، شیر برنج و شله‌زرد
استفاده از تنفس طبی دو تا سه بار در روز هر بار پنج تا ده بار(تنفس با شکم با دهان بسته و انجام دم و بازدم عمیق)
استفاده از فالوده سیب(1 تا 2 عدد سیب رنده شده همراه با 1 ق غ عسل و کمی گلاب)
دم‌کرده ریشه گیاه جن‌سینگ به مقدار یک استکان روزی یک‌بار در مواقع افسردگی
لازم به ذکر است علاوه بر موارد فوق در صورت تشدید علائم و طبق نظر پزشک می‌توان از اشکال مختلف گیاهان دارویی موثر در عوارض یائسگی مثل گل مغربی، پنج انگشت، رازیانه، اسطوخودوس، شیرین بیان و … استفاده کرد.