همه ما بارها درباره تفکر خلاق و نقش آن در زندگی شنیده و خوانده‌ایم. اما آیا تفکر خلاق یک امر ذاتی و ژنیتیک است؟ آیا خلاقیت  پرورش دادن می‌‌خواهد؟ با ما همراه باشید چون می‌خواهیم در این مقاله اطلاعات جالب در این مورد به شما بگوییم.

آنچه می‌خوانید:

• مهارت‌های مربوط به قلمرو
• مهارت‌های مربوط به موضوع
• فاکتور‌های مهارت خلاقیت
• مهارت‌های مربوط به انگیزه

در مقاله قبلی در خصوص تعریف خلاقیت صحبت شد. باید بدانیم محققان چهار‌چوبی برای خلاقیت طراحی کرده‌اند. شامل عناصر و عوامل اصلی خلاقیت است. مهارت‌های مربوط به قلمرو، مهارت‌های مربوط به موضوع و انگیزه سه جز اصلی در کار خلاق محسوب می شوند.

مهارت‌های مربوط به قلمرو

مهارت‌های مربوط به قلمرو، شامل شناخت موضوع و حقایق، اصول و نظریات و انگاره‌های نهفته است در آن موضوع است.

تفکر خلاق و مهارت‌های مربوط به موضوع

به منزله‌ مواد اولیه استعداد، تجربه و آموزش در یک زمینه خاص است. انسانی قادر است در یک زمینه خلاق باشد که مهارت‌های مشخصی در رابطه با آن داشته باشد. البته توانایی در یک زمینه نمی‌تواند منجر به خلاقیت در سایر زمینه‌ها گردد. بنابراین یک شخص بطور مطلق نمی‌تواند خلاق باشد.

علی رغم اهمیت این فاکتور، اگر فردی از بالا‌ترین حد این مهارت برخوردار باشد، اما از مهارت‌های مربوط به خلاقیت بی‌بهره باشد، هرگز قادر نخواهد بود کار خلاقی ارائه دهد. مهارت‌های خلاقیت، با شکستن قالب‌ها، مهارت‌های موضوعی به شکل جدید استفاده میکند.

فاکتورهای مهارت خلاقیت:

• شکستن عادت: کنار گذاشتن شیوه‌های قبلی فکری و عملی و استفاده از روش های جدید.
• تعویق قضاوت یا تاخیر ارزیابی: در مورد ایده‌ها برای جلوگیری از ضایع شدن ایده‌ای که در ابتدا ممکن است بی‌ارزش بنظر بیاید.
• درک پیچیدگی با توجه به مسائل پیچیده و درگیر شدن با آن: تفکر خلاق ناشی از درک پیچیدگی‌هایی است که افراد دیگر آن را نادیده گرفته‌اند.
• درک توام با خلاقیت: مشاهده‌ی امور به شیوه‌ای تازه‌ای که قبلا به آن،این‌گونه توجه نشده است.
• تفکر وسیع: ارتباط برقرار کردن میان ایده‌های متفاوت است.

علاوه بر این موارد بعضی از محققین ویژگی‌های دیگری را برای بروز خلاقیت و تفکر خلاق در نظر گرفته‌اند:

•  توانایی تمرکز و توجه به مسائل در مدت طولانی.
• مقاومت در برابر مشکلات.
•  نیروی زیاد و تمایل برای کار سخت.
• تعهد به انجام کار صحیح.
• خود تنظیمی زیاد در کار.
• پشتکار در مواجه با شکست.
• استقلال.
• تحمل ابهام.
• تمایل برای پذیرش خطر.

  

مهارت‌های مربوط به انگیزه و نقش آن در تفکر خلاق

اگر ویژگی‌های مرتبط با تفکر خلاق، بطور طبیعی در افراد وجود نداشته باشد می‌توان آن را پرورش داد. اما اگر فردی داری دو مهارت مربوط به موضوع و خلاقیت باشد لزوما نمی‌توان گفت که خلاقیتی از خود بروز می‌دهد. یکی از عناصر اساسی و شاید یکی از مهمترین اجزا در این مجموعه عامل انگیزه است. انسان بدون انگیزه‌های درونی و بیرونی نمی‌تواند به کار خود ادامه دهد. ولی تحقیقات تجربی نشان می‌دهد که انگیزه درونی می تواند نقش سازنده‌ی در تحقق خلاقیت داشته باشد. اگر انگیزه از درون بجوشد کار برای فرد جالب و لذت بخش است. در حالی که انگیزه بیرونی که بر اساس عوامل خارجی است اغلب با رضایت‌مندی درونی همراه نیست. به هر حال انگیزه امری کاملا فردی است. یک کار معین ممکن است تنها برای یک فرد خاص در یک موقعیت زمانی خاص جالب باشد.

اما چگونه می‌توان فهمید برای کاری انگیزه درونی وجود دارد؟ فردی که دارای انگیزه درونی است چه می‌کند؟ چه می‌گوید؟ و چه احساس می‌کند؟ قسمت اعظم انگیزه درونی علاقه است. این علاقه منجر به تعهد به کار می‌گردد، چنان‌که فرد با نهایت پشتکار و دقت به آن می‌پردازد و کار برای او نشاط‌‌ آور می‌گردد. انگیزه درونی باعث می‌شود فرد همه مسائل جانبی را رها کرده و بر فعالیت اصلی متمرکز شود.

بعضی از متخصصین معتقدند برای پرورش خلاقیت، آموزش مطالب مناسب و یا برنامه‌ریزی برای توسعه استعداد‌های خلاق کافی نیست. بلکه باید به افراد کمک کرد تا نقاطی را که انگیزه‌ها و مهارت‌ها با یکدیگر منطبق هستند یا محل تقاطع خلاقیت را تشخیص دهند. محل تقاطع ترکیب پر‌قدرتی است، زیرا در این نقطه امکان خلاقیت فراهم می‌گردد.

اجزای خلاقیت راه‌های پرورش آن:

همان‌طور که اشاره شد همه انسان‌ها به درجات مختلف از استعداد خلاقیت برخوردارند. اما به دلیل شرایط خاص زندگی، برخی افراد این استعداد را در خود پرورش می‌دهند. گروهی دیگر آن قدر خود را غرق در روزمرگی می‌کنند، که از توجه به این توانمندی خود غافل می‌گردند. یکی از اجزای این خلاقیت سیال بودن ذهن و ابتکار است که در زیر توضیح داده خواهد شد.

سیال بودن ذهن

سیالی ذهن به طور کلی به توانایی ارایه پاسخ‌های متعدد به یک موقعیت معین اشاره دارد. به عبارت دیگر، توانایی تولید ایده‌های فراوان نشان دهنده  سیال بودن ذهن است. در واقع یعنی در موقعیت‌های زندگی توانایی ارائه پاسخ‌های متعدد به مسائل و موضوعات مختلف در زندگی است. برای تمرین سیال بودن ذهن در نظر گرفتن کیفیت جواب به مسائل فقط هر آنچه که به ذهنتان می‌رسد را عنوان کنید. یعنی بتوانید پاسخ های متعدد ارائه دهید برای یک مسئله. حتی می‌توانید با طرح مسائل خیالی، مهارت خود را در ارایه راه‌حل‌های مختلف افزایش دهید. به این مثال ها دقت کنید:

کاربردهای دیگر ظروف پلاستیکی مثلا جای مایع‌های شوینده. ایده‌های جدید در خصوص پخت غذا های قبلی با کیفیت‌های متفاوت و یا ایده استفاده از فضاهای بدون استفاده ی منزل.

ابتکار

ابتکار عبارت است از دور شدن از چیزهای واضح و معمولی. یا قطع رابطه با تفکر مبتنی بر عادت است. ایده‌های ابتکاری از نظر آماری کمیاب هستند و عموما نشانه‌هایی از یک جهش فکری دارند. افرادی که تفکر خلاق دارند، ایده‌های ابتکاری و راه‌حل‌های غیر عادی و غیر معمولی دارند که به فکر دیگران نمی‌رسد. محققان معتقدند که با حذف تفکر عادی و عادتی . با اندیشیدن به چیزهای غیر‌معمول و غیر‌عادی، امکان ابتکار را فراهم می‌گردد.

با توجه به توضیحات فوق حتما احساس کرده‌اید که بین سیال بودن ذهن و ابتکار شباهت‌های وجود دارد. علی رغم این شباهت، تفاوت ظریفی نیز با هم دارند. در سیال بودن ذهن سرعت ایجاد تعداد ایده‌ها زیاد است. ولی اینکه لزوما این نیست که در این ایده ها ابتکاری اتفاق افتاده باشد. در واقع ابتکار زمانی اتفاق افتاده که یک راه متفاوت و خلاق را پیدا کرده باشم.

در خصوص عناصر و عوامل و اجزای تفکر خلاق صحبت شد. حال با این آگاهی این سوال مطرح است؟ که آیا ویژگی‌های برای تسهیل تفکر ابتکاری نیز وجود دارد؟ در مقاله ی بعدی با ما همراه باشید.