مزاج اعضای بدن با هم فرق دارند و از نظر طب سنتی ایران تغییر در مزاج هر عضو اثراتی در کل بدن می‌گذارد.

بعد از خواندن این مقاله پاسخ این سوالات که ممکن است بعضی از آنها برای شما نیز مطرح شده باشد؛ را خواهید گرفت:

• چرا مزاج اعضای بدن باهم فرق دارد؟
• آیا مزاج تنها بر اساس ظاهر و عملکرد انسان تعیین می‌شود یا اینکه هر عضو از بدو تولد انسان مزاج خاصی دارد؟
• اینکه بیان می‌کنند مزاج رحم برای تعیین جنسیت مهم است و هر چه گرمتر باشد احتمال پسرزایی بیشتر است یا برعکس از کجا مشخص می‌شود؟
• چرا وقتی گرمی می‌خورم جوش میزنم و وقتی سردی بخورم دچار علائمی نظیر نفخ یا ترش کردن و افزایش آب دهان می‌شوم؟

 پس اگر می‌خواهید بیشتر در مورد مزاج اعضا و علائم هر کدام از آنها بدانید حتماً این مقاله را تا آخر بخوانید.

مزاج اعضای بدن:

طب سنتی ایران برای هر عضو مزاج خاصی قائل است. تفاوت مزاج اعضای مختلف بدن به علت عملکرد متفاوت آنها و نیازشان به داشتن ویژگی‌های مختلف است.

به عنوان مثال قلب که یک عضو عضلانی و پر تحرک است به ناچار باید ویژگی‌های عنصر آتش و مزاج گرم را داشته باشد.

اما مغز به علت بافت عصبی و پذیرایی از محرک‌های عصبی فراوان لازم است مزاجی سرد داشته باشد که در این مقاله بیشتر توضیح داده خواهد شد.

لازم است بدانید علاوه بر ویژگی‌های ژنتیکی، سبک زندگی هم می‌تواند این مزاج ابتدایی را تغییر دهد.

و البته هر تغییری اگر از حد طبیعی بیشتر شده و موجب سوءمزاج شود؛ می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد آن عضو و در نهایت بیماری فرد بشود.

از این میان نقش برخی اعضا و تاثیر آنها بر مزاج کلی بدن و عملکرد فرد پررنگ‌تر است. به همین دلیل اصطلاحاً این اعضا را اعضای رئیسه نامگذاری کرده‌اند.

مغز، قلب و کبد، 3 عضو اصلی رئیسه هستند. دستگاه تناسلی شامل رحم و تخمدان‌ها در خانم‌ها و بیضه در آقایان اعضای رئیسه از نظر تولید مثل به شمار می‌روند.

مغز مزاج اصلی سرد و تر، قلب مزاج گرم و خشک و کبد مزاج گرم و تر دارد. اما ذکر این نکته ضروری است که مزاج طبیعی دارای یک طیف است

و درجات مختلفی از گرمی و سردی در بین افراد گرم مزاج یا سرد مزاج وجود دارد. بنابراین در یک طیف از عملکرد طبیعی اعضا، گاهی تفاوتهایی در افراد مختلف دیده می‌شود.

برای اینکه بیشتر متوجه شوید، به نمودار زیر توجه کنید:

مفهوم نمودار مزاج اعضا

به عنوان مثال وقتی بیان می‌شود مزاج سرد قلب (با سوء مزاج سرد قلب اشتباه نشود) دارای این علائم است؛

مزاج سرد به معنی قرار گرفتن مزاج در بازه طبیعی مزاج “طیف وسط نمودار مزاجی” اما متمایل به سمت سرد از نقطه وسط و “نشان از مزاج اصلی عضو” است.

جالب است که بدانید اختصاص دادن یک نوع مزاج خاص به هر عضو، بر اساس عملکرد عضو و ویژگی‌های بافت شناسی آن عضو است.

به عنوان مثال قلب شما در هر دقیقه 60 تا 100 بار می‌زند. مسلماً قلب برای این شدت از حرکت و فعالیت نیاز به مزاج گرم و خشک دارد.

از سوی دیگر بافت عضله قلب مستحکم و فشرده است و کاملاً با بافت عضلات بدن که مزاج گرم و تر دارند متفاوت است.

حالا اگر مزاج قلب با تاثیر گرفتن از عوامل گوناگون به سمت سردی و تری برود، بیماری‌هایی نظیر بزرگی قلب یا درجات گوناگون نارسایی قلب بروز می‌کند.

از سوی دیگر اگر مزاج قلب بیش از حد گرم شود موجب بروز تب، تپش قلب، گرگرفتگی، شدت بروز خشم و اضطراب و علائم دیگر می‌شود.

اعضای گرم بدن در طب سنتی

در طب سنتی ایران قلب گرم‌ترین مزاج را دارد و مبدا اصلی شدت گرمی مزاج است.

پس از آن اعضای زیر گرم هستند و به همین ترتیب از شدت گرمی مزاجشان کم می‌شود:

• قلب، کبد، عضلات، ریه، کلیه، طحال، شریان(سرخرگ) و ورید(سیاهرگ)

اعضای سرد بدن در طب سنتی

مو سردترین و خشک ترین مزاج را در بدن دارد. بعد از آن مزاج استخوان از سایر اعضا سردتر است

و پس از آن به ترتیب زیر از شدت سردی مزاج اعضا کم می‌شود:

• مو، استخوان، غضروف، رباط، غشا، وتر، عصب، نخاع و مغز

در مباحث قبلی اشاره شد که اخلاط در تشکیل اعضا نقش دارند. اخلاط گروه هایی از مواد بودند که در کبد بعد از خوردن غذا تشکیل می شدند

و از راه خون به اعضای مختلف فرستاده می شدند تا موجب رشد و ترمیم بافت هر عضو شوند.

اگر فردی بیشتر از غذاهایی که خلط صفرا یا دم تولید می‌کنند، مصرف کند؛

اعضای بدن او که از این مواد تشکیل شده هم از این اخلاط بیشتر برای بازسازی و تغذیه خود استفاده می‌کنند

و مزاجشان گرم تر می‌شود. اما عضوی که هر چه بیشتر از خلط سودا یا بلغم تشکیل شده باشد، مزاج سرد و تری دارد.

مزاج عضوی که تقریبا به طور مساوی از همه اخلاط تشکیل شده باشد به اعتدال نزدیک‌تر است؛

از جمله مزاج پوست بدن، به ویژه پوست انگشت سبابه که در گرفتن نبض هم بیشتر استفاده می‌شود.

دانستن این نکات در مبحث پیشگیری و درمان بیماری‌ها دارای اهمیت است.

با توجه به این اطلاعات خواهیم دانست به عنوان مثال در شکستگی استخوان، چه مواد غذایی بخوریم تا ترمیم استخوان بهتر صورت بگیرد؟؟

مسلماً استخوان به دلیل داشتن مزاج سرد و خشک، عمدتاً از سودا تشکیل شده است

و برای داشتن استخوان‌های سالم‌تر، وجود مواد غذایی که سودای طبیعی در بدن تولید می‌کنند توصیه می‌شود.

اعضای دارای مزاج تر

در مقایسه با پوست که دارای مزاج معتدل است، شحم یا بافت چربی مرطوب‌ترین مزاج را در بدن دارد.

با توجه به ویژگی‌های مزاج تر می‌توانید بفهمید که بافت این اعضا دارای قابلیت انعطاف بیشتری نسبت به بقیه اعضای بدن هستند.

بر اساس این نظریه بافت چربی نرم و منعطف‌ترین عضو  و در نتیجه مرطوب‌ترین عضو است و به ترتیب بقیه اعضای تر عبارتند از:

• بافت چربی، بافت لنفاوی، مغز، نخاع، ریه، کبد، طحال، کلیه و عضله

اعضای دارای مزاج خشک

اعضایی که مزاج خشک دارند، اعضایی هستند که نه تنها نیاز به انعطاف پذیری ندارند بلکه باید سفت و محکم باشند.

مو و استخوان خشک ترین اعضا هستند و به ترتیب اعضای خشک عبارتند از:

• مو، استخوان، غضروف، رباط یا وتر، غشا، شریان، ورید، عصب‌ و قلب

مفهوم علمی گرمی یا سردی مزاج

شاید اگر از نظر شخصیتی فردی پرسشگر باشید به این نکته فکر کرده باشید که اصلاً معادل مزاج چیست؟

اینکه مزاج من گرم یا سرد است یعنی یک ماده‌ی خاص در بدن من بیشتر از دیگران است یا؟

پژوهشگران برای یافتن پاسخی برای این سوال پژوهش‌های مختلفی را از مبنای تئوری و کارآزمایی‌های بالینی انجام داده‌اند.

اگرچه به طور دقیق نمی‌توان معادل یابی کرد اما دیده شده افرادی که مزاج گرمتری دارند، متابولیسم پایه یا سوخت و ساز بالاتری دارند.

همچنین مواد غذایی که مزاج گرم‌تری دارند باعث افزایش سوخت و ساز بدن و تولید حرارت بیشتر می‌شوند.

این سوخت و ساز و تولید حرارت در سطح سلول روی می‌دهد. ارتباطی بین وجود فراوانی ژن‌های خاصی در افراد گرم مزاج نسبت به افراد سرد مزاج نیز دیده شده است.

برخی تئوری‌های دیگر نیز از جمله سطح بالاتر عملکرد سیستم سمپاتیک و برخی هورمونها نظیر کورتیزول که با استرس مرتبط است

نیز مطرح شده اما در پژوهش های انجام داده شده اختلاف معناداری در افراد با مزاج سرد و گرم از نظر سطح هورمونها اثبات نشده است.

مفهوم علمی تری یا خشکی مزاج

ممکن است برخی فکر کنند تری یا خشکی مزاج به میزان مایعات بدن نظیر مایعات میان بافتی یا درون سلولی اشاره دارد.

پس هر چه آب میان بافتی کمتر باشد فرد مزاج خشک‌تری دارد.

اما این یک فرضیه است که در برخی پژوهش‌ها هم مورد بررسی قرار گرفته است. این ارتباط به طور 100 درصد تایید نشده است.

از دیدگاه طب سنتی، تری یا خشکی مزاج به یک ویژگی رفتاری در سطح سلول یا در سطح بالاتر یعنی رفتار و عملکرد فرد اشاره دارد.

هر چه مزاج مرطوب‌تر باشد یعنی انعطاف و واکنش پذیری بیشتر صورت می‌گیرد

و هر چه مزاج خشک‌تر باشد یعنی ثبات، استحکام و مقاومت در برابر کنش و واکنش در اجزا بیشتر است.

تاثیر سبک زندگی بر مزاج اعضای بدن

اگر تا کنون مطالب را با دقت مطالعه کرده‌اید حالا آماده شوید برای بحث جذاب تاثیر سبک زندگی بر مزاج اعضا؛ یعنی چه کنیم تا اعضای سالمتری داشته باشیم.

پیشتر به این نکته اشاره کردیم که شناخت مزاج اعضا اعم از سردی یا گرمی و خشکی یا تری به ما در چند مورد کمک می‌کند:

• می‌توانیم بفهمیم اسباب ایجاد کننده سردی یا گرمی و … بیشتر بر کدام اعضا تاثیر گذارند؟

مسلماً عضوی که مزاج سردتری دارد بیشتر در معرض سوء مزاج سرد (ناشی از اسباب ایجاد سوء مزاج سرد) قرار می‌گیرد.

یک مثال ساده تر اینکه با قرار گرفتن در هوای سرد، احساس سرمای بیشتری در استخوان‌هایمان می‌کنیم.

• می توانیم بفهمیم در صورت بروز ضعف یا بیماری در یک عضو، مصرف و پرهیز از چه مواد غذایی و یا رعایت چه اصولی می‌تواند در بهبود بیماری کمک کننده باشد؟

به عنوان مثال در افراد دچار اضطراب ذهن و اختلال حافظه یک احتمال مهم ضعف مغز است.

در اینجا مقویات مغز مواد غذایی هستند که خون خوب با مزاج معتدلی تولید کنند

و برای تبدیل شدن به بافت مغز نباید حرارت بالایی وجود داشته باشد.

به همین دلیل مصرف بادام و ترکیبات آن مانند شیر بادام یا فرنی بادام توصیه می‌شود.

همچنین با توجه به اینکه به دلیل تاثیر یک عامل قوی دارای حرارت، اضطراب ذهنی ایجاد شده است،

باید بیشتر در معرض عوامل ایجاد کننده سردی و رطوبت زا قرار گیرند

تا مزاج مغز به حد اعتدال خودش برسد. برعکس در افراد دچار افسردگی  که سردی و خشکی مغز موجب این بیماری شده است،

مصرف خوراکیهای گرم و تر مانند بادام و شربت زعفران و گلاب اثرات درمانی دارد.

در ادامه …

در مقالات بعدی که به سبک زندگی ویژه هر مزاج پرداخته خواهد شد، به طور مفصل به موارد زیر اشاره خواهد شد:

• اسباب ایجاد کننده هر کدام از کیفیتهای 4 گانه سردی یا گرمی و خشکی یا تری در بدن
• راهکارهای متناسب با هر مزاج برای پیشگیری از بیمار شدن
• به کار گرفتن راهکارهای سبک زندگی برای بازگشت سوءمزاج ایجاد شده به حالت تعادل

و در آخر اینکه به خوراکیهای تقویت کننده اعضای مختلف و مواردی که باعث ضعف اعضای گوناگون می‌شوند، پرداخته خواهد شد.

نویسندگان: دکتر فاطمه حکیمی و دکتر مهشید چایچی