نفخ نام دارد یا ورم؟ مردم اسامی مختلفی برای این احساس دردناک شکم به کار می‌برند. اما اغلب با واژه نفخ آشنا هستند. نفخ یک احساس پری ناراحت‌‏کننده یا اتّساع شکم است. در گذشته نفخ و اتّساع شکم را یکی می‏‌دانستند ولی امروزه نفخ، احساس فشار در شکم و اتّساع، افزایش واقعی اندازه دور شکم است. بنابراین می‌‏توان نفخ را یک علامت ذهنی و اتّساع شکم را یک علامت عینی دانست. البته شما ممکن است نفخ و اتّساع شکم را به صورت همزمان داشته باشید.

نفخ شکم یکی از شایع‌ترین علائم گوارشی است که موجب مراجعه به پزشک می‏‌شود؛ به‌‏طوری که از هر 100 نفری که مبتلا به اختلال دستگاه گوارش به‌ویژه روده تحریک‌‏پذیر هستند، 96 نفرشان نفخ دارند. البته در افراد سالم هم از هر 100 نفر، 6 تا 31 نفر از این مشکل رنج می‌برند. جالب است بدانید شیوع نفخ در زنان بیش از مردان است.

ده نشانه خطر

در دیدگاه طب رایج، نفخ با وجود ایجاد ناراحتی قابل‌توجه، اغلب نشان‏‌دهنده یک بیماری خوش‏‌خیم است. با این حال لازم است از مشاوره متخصصین گوارش استفاده شود تا فرصت طلایی برای درمان برخی از بیماری‏‌های خطرناک که ممکن است خود را به صورت نفخ نشان دهند، از دست نرود.

گاهی نفخ نشانه یک بیماری جدی است. بعضی عفونت‌ها، سرطان و انسداد روده از جمله این مشکلات هستند که نباید برای درمان آنها وقت را تلف کرد. بنابراین در صورتی که یکی از علایم زیر را همراه با نفخ دارید لازم است قبل از اینکه زمان را از دست بدهید، ابتدا به متخصص مراجعه کنید:

• سن بالای 50 سال دارید و به تازگی وضع اجابت مزاج (دفع مدفوع) شما تغییر کرده است
• اگر در ماه‌های اخیر بدون اینکه بخواهید کاهش وزن زیادی داشته‌اید
• اگر در مدفوع خود رگه‌های خون دیده‌اید یا آزمایش خون مخفی در مدفوع‌تان مثبت شده است
• اگر دچار کم خونی شده‌اید
• اگر به یبوست شدید یا قطع کامل اجابت مزاج مبتلا شده‌اید
• اگر هنگام بلع غذا درد دارید و با وجود خوب جویدن غذا نمی‌توانید آن را به راحتی قورت دهید
• اگر سابقه ابتلا به سرطان در گذشته خود یا در فامیل خود دارید
• اگر در کنار نفخ دچار اسهال، تب، درد شکمی و خونریزی غیر عادی مانند خون مردگی‌های پوستی هستید
• اگر وجود توده، مایع در شکم خود احساس می‌کنید یا بزرگی غیر عادی شکم دارید
• اگر سابقه سلیاک یا حساسیت‌های خاص غذایی در خانواده دارید

علل به وجود آمدن نفخ

از دیدگاه طب سنتی ایران نفخ به سه علت کلی ایجاد می‌‏شود:

1. مشکلات معده
2.  نوع غذای مصرفی
3. تجمع نامناسب اخلاط در معده

اگرچه مشکلات معده در ابتدا ذکر می‌شود. اما از آنجا که اغلب مشکلات معده به دلیل سبک زندگی نادرست ایجاد شده‌اند؛ بنابراین ابتدا باید سبک زندگی را بررسی کنیم. یکی از مهم‎ترین بخش‌های سبک زندگی، اصول تغذیه (بویژه رعایت آداب غذا خوردن) است. اگر فردی سبک زندگی مناسبی داشته باشد و باز هم دچار نفخ باشد، وضع معده او بررسی می‌شود. بیشترین علت هم مربوط به اختلال هضم غذاست که ناشی از سردی مزاج معده است. علت دیگری که باید مورد توجه باشد، وجود یبوست است. اگرچه تولید گاز در هنگام هضم تا حدی طبیعی است و برای خارج کردن مواد دفعی در روده و حرکت دادن آن لازم است؛ اما اگر بیمار یبوست داشته باشد، این گاز در درون روده حبس شده و موجب تشدید نفخ شکم خواهد شد.

روش‌های طب سنتی برای درمان نفخ

در درمان نفخ دو هدف کلی وجود دارد. هدف اول و مهم‌تر کاهش تولید نفخ و هدف دوم تحلیل و از بین بردن گاز یا باد تولید شده است. در اغلب موارد این دو روش در کنار هم بکار می‌رود.

درمان طب سنتی سه مرحله دارد:

1. تدابیر یا توصیه‌ها (رعایت آداب غذایی و پرهیزات)
2. دارو (خوراکی یا موضعی)
3. اعمال دستی مانند ماساژ

 اگر نفخ شدید ندارید، قبل از شروع هر نوع داروی گیاهی یا شیمیایی ابتدا دو هفته تنها از روش‌های اصلاح سبک زندگی برای درمان نفخ خود استفاده کنید. در اغلب موارد همین روش ساده می‌تواند بخش زیادی از مشکلات شما را رفع کند. اصلاح سبک زندگی بر اساس شش اصل ضروری در طب سنتی انجام می‌شود.

اولین اصل برای درمان نفخ اصلاح تغذیه است که شامل تدابیر کلی آداب غذا خوردن، پرهیز از خوردن غذاهای نفاخ و تدابیر خاص درمان یبوست است که به مدت دو تا چهار هفته توصیه­ می­‌شود. برای آن دسته از بیماران که به اصلاح سبک زندگی پاسخ نداده­‌اند یا علائم شدید دارند، درمان با دارو و مراجعه به متخصص طب سنتی توصیه می‌شود. متخصص ابتدا توصیه‌های غذایی و اصلاح سبک زندگی برای درمان سوءمزاج خاص فرد را به او کرده و سپس دارو تجویز می‌کند. دارودرمانی در ابتدا با استفاده از مفردات( تک داروی گیاهی مانند زیره) و سپس با استفاده از داروهای ترکیبی انجام می‌شود. داروهای خوراکی و موضعی را می‌‌توان در کنار هم نیز استفاده کرد. با توجه به اینکه اغلب اوقات نفخ ناشی از سردی مزاج معده است، بیشتر درمان‎ها بر این اساس هستند.

از روش‌های دستی می‌توان گرم کردن شکم با سبوس و نمک گرم شده، ماساژ و بادکش گرم شکم را نام برد. روغن مالی و ماساژ شکم برای تقویت موضعی معده و روده معمولا با روغن‌های گرم انجام می‌شود. مانند روغن سیاه‌دانه، روغن بادام تلخ، روغن مصطکی، روغن زیتون، روغن بابونه، روغن زنجبیل (روزی 3 بار هر بار 25 مرتبه در جهت عقربه‌های ساعت و 25 مرتبه از بالا به پایین)

آداب کلی غذا خوردن

• غذا را در محیط آرام و بانشاط مصرف کرده،حین غذا خوردن صحبت نکنید؛ بلکه از غذا خوردن لذت ببرید.
• موقع غذا خوردن به روش صحیح بنشینید.
• قبل از شروع احساس گرسنگی، غذا نخورید و  تا هنوز مقداری اشتها باقیست، از خوردن دست بکشید.
• از ریزه‌خواری پرهیز کرده و غذا را در وعده‌های منظم و سر ساعت همیشگی مصرف کنید.
• هضم از دهان آغاز می‌شود، بنابراین غذا را خوب جویده و به آرامی فرو ببرید.
• از برداشتن لقمه‌‏های بزرگ و پرخوری پرهیز کنید. پس از آنکه لقمه را داخل دهان گذاشته و مشغول جویدن شدید، قاشق را بر زمین بگذارید و به فکر آماده کردن لقمه بعدی نباشید
• موقع غذا خوردن به محتویات غذایی که می‌جوید و طعم آن فکر کنید و لذت ببرید. در ذهنتان مسیری که طی کرده‌اند تا به بشقاب شما برسند مرور کنید و بابت این نعمت شکرگزار باشید.
• بهتر است در وعده‌های مختلف از خوردن یک نوع غذای تکراری خودداری کنید.
• از پرخوری، غذا خوردن قبل از هضم غذای قبلی و مصرف چند نوع غذا در یک وعده غذایی پرهیز کنید چون شما را مستعد ابتلا به انواع بیماری از جمله بیماری‌های گوارشی، عفونت‌ها و درد مفاصل می‌کند.
• ماست، میوه، سالاد را بعد از غذا نخورید. دقت کنید که سوپ و سالاد و ماست هم یک وعده غذای کامل به حساب می‌آید.
• از خوردن ماست و سالاد همراه با غذا هم پرهیز کنید. در صورت تمایل به مصرف سالاد یا سوپ بهتر است آن را نیم تا یک ساعت قبل از غذای اصلی مصرف کنید.
• بهتر است ماست یا سالاد را به عنوان میان وعده و همراه با نعناع، آویشن و کشمش مصرف کنید.
• میوه و خشکبار را می‌توانید به عنوان میان وعده و با فاصله از غذای اصلی استفاده کنید.

آداب غذا خوردن و مایعات نوشیدن

• از مصرف هرگونه مایعات مانند دوغ و نوشابه و حتی آب، همراه با غذا و تا دو‌ ساعت پس از غذا پرهیز کنید. در صورت تشنگی، مقدار کمی آب با عسل و لیمو‌ترش میل کنید.
• از زیاده‌روی در مصرف غذاهای ترش، شور، تند یا چرب پرهیز کنید.
• از زیاده‌روی در مصرف شیرینی‌ها مخصوصاً بعد از غذا اجتناب کنید.
• تا حد امکان مصرف غذاهای دیرهضم مانند ماکارونی، لازانیا، غذاهای سرخ‌کردنی و چرب و غذاهای حاوی انواع رشته‌های خمیری (مانند آش رشته) را کم کنید.
• از مصرف انواع فست فود، سوسیس، کالباس، انواع کنسروها، سس‌ها و سایر تنقلات مصنوعی مانند پفک، چیپس و ژله و…خودداری کنید.
• از نوشیدن آب سرد بخصوص در حالت ناشتا بپرهیزید.
• از نوشیدن آب یخ و نوشیدنی‌هایی که برای خنک کردن آن‌ها از یخ استفاده شده است، اجتناب کنید.
• انواع نوشیدنی‌های کافئین‌دار، انواع نوشابه گازدار، ماءالشعیر و دوغ گازدار برای معده شما مضرند، مخصوصا وقتی بلافاصله بعد از غذا مصرف شوند.
• تا دو ساعت پس از مصرف غذا از فعالیت فیزیکی شدید اجتناب کنید، قدم زدن آهسته بعد از غذا به هضم غذا کمک می‌کند.
• تا دو ساعت پس از مصرف غذا نخوابید. دراز کشیدن به پهلوی راست، کمی پس از غذا خوردن اشکال ندارد.
• خواب منظم و کافی به بهبود هضم کمک می‌کند. تا حد امکان از بی‌خوابی و دیر خوابیدن پرهیز کنید.
• تا دو ساعت پس از غذا خوردن از حمام کردن اجتناب کنید.
• ورزش متعادل اساس حفظ سلامتی شماست، بنابراین پیاده‌روی یا ورزش روزانه فراموش نشود.
• از ورزش در حالت ناشتا و تا دو ساعت پس از غذا خوردن پرهیز کنید.

 فهرست برخی از میوه ‎ها و غذاهای دارای نفخ