پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری یکی از مشکلات نسبتاً شایع در مادران حامله، است. در این مقاله سعی داریم تا با آشنایی با این بیماری، راهکارهای درمانی آن را نیز مرور نماییم.
مقدمه
عوارضی که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد، از مسائل مهم سلامتی مادران به حساب می‌آید. به این دلیل که این عوارض، علاوه بر ایجاد مشکل برای مادر، می‌توانند بر سلامت جنین نیز اثرگذار باشد.
گاهی شما، قبل از بارداری، دچار بیماری‌هایی هستید که در حاملگی شما تشدید می‌شوند، مثل:
- آسم
- افسردگی
- دیابت
- صرع و غیره؛
و گاهی عوارض اختصاصاً به دوران بارداری مربوط میشود، مثل:
- بارداری خارج از رحمی
- دیابت بارداری
- کم خونی دوران بارداری
- فشارخون بارداری و …
در هر حال، کنترل و درمان این عوارض، جزء اولویت های سلامتی مادران باردار به حساب می‌آید.
پره اکلامپسی چیست؟
فشار خون بالا که از هفته ۲۰ بارداری به بعد ایجاد میشود و با تولد جنین به اتمام می‌رسد را پره اکلامپسی می‌گویند، گرچه ممکن است این بیماری تا ۶ هفته بعد از زایمان نیز ادامه داشته باشد .در هر حال با ابتلای به این بیماری، در هر زمانی از دوران بارداری یا پس از آن، مراجعه به پزشک متخصص در این زمینه ضروری است.
افزایش فشار بارداری، در اکثر اوقات بدون علامت است. فشار خون ممکن است به آهستگی افزایش پیدا کند یا اینکه ناگهانی زیاد شود. چک کردن منظم فشار خون مادر، از ضروریات مراقبت‌های دوران بارداری است چرا که اولین علامت پره اکلامپسی، افزایش فشار خون است.
فشار خون 90|140 یا بالاتر از آن، که دو بار توسط فرد متبحر تایید شده باشد، غیر طبیعی محسوب میشود و باید بررسی بیشتری شود .البته اگر مادر باردار از ابتدای بارداری تا قبل از هفته بیست، دچار پرفشاری خون شود در تعریف فشار خون بارداری قرار نمی‌گیرد و معمولا پزشکان آن را به فشارخون مزمن مادر قبل از بارداری مرتبط می‌دانند.
علائم پره اکلامپسی
- افزایش دفع پروتئین از ادرار
- سردرد
- تغییر در بینایی شامل از دست دادن موقت بینایی، تاری دید یا حساسیت به نور
- درد شکمی به ویژه در ناحیه دنده‌های سمت راست
- تهوع و استفراغ
- کاهش تعداد پلاکت‌ها
- اختلال در آزمایش‌های کبدی
- کوتاه شدن تنفس به خاطر جمع مایع در ریه
- افزایش ناگهانی وزن و ورم به ویژه در صورت و دست‌ها
عوامل ایجاد کننده
فاکتورهای متعددی در ایجاد این بیماری دخیل هستند. جفت، یکی از علل اصلی ایجاد فشار خون بارداری است.
در ابتدای بارداری، عروق خونی جدیدی تولید میشود و خونرسانی به جفت را افزایش می‌دهند. در خانم‌های مبتلا به پره اکلامپسی، این عروق خونی به درستی رشد نکرده و عملکرد خوبی ندارند. این عروق، باریک تر از رگ‌های خونی طبیعی هستند و در نهایت باعث محدود شدن میزان خونرسانی به جفت می‌شوند.
عدم رشد طبیعی عروق، می تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- جریان خون ناکافی به رحم
- آسیب به رگ‌های خونی
- مشکلات سیستم ایمنی بدن
- مشکلات ژنتیکی
فاکتورهای خطر فشار خون بارداری
عواملی که می‌توانند در افزایش شانس ابتلا به پره اکلامپسی موثر باشند عبارتند از:
- سابقه ابتلا به آن در بارداری قبل
- سابقه فشارخون مزمن
- بارداری اول
- بارداری از یک شریک جنسی جدید (بارداری از یک فرد جدید، باعث افزایش ریسک ابتلا به این بیماری، بیشتر از بارداری دوم یا سوم از فرد قبلی است)
- سن پایین یا بالا (زنان بسیار جوان یا سنین بالای ۳۵ سال)
- چاقی
- حاملگی چندقلویی
- فاصله کم یا زیاد بین زایمان‌ها (اگر فاصله کمتر از دو سال یا بیشتر از ده سال باشد)
- سابقه ابتلا به بیماری‌های مزمن مثل دیابت، میگرن، مشکلات کلیه، لوپوس و …
- IVF
عوارض
اگرچه اکثر مادران مبتلا به این بیماری، نوزادان سالمی به دنیا می‌آورند؛ ولی گاهی اوقات می‌تواند سبب کاهش وزن جنین یا حتی زایمان زودرس شود. همچنین گاهی جنین دچار مشکلات تنفسی نیز میشود. گاهی نیز زایمان به روش سزارین، بسته به شرایط مادر و جنین انتخاب میشود.
در شرایط شدیدتر بیماری، ممکن است مادر، مبتلا به سندرم HELP شود. این سندروم شامل:
- همولیز یا تخریب گلبولهای قرمز خون
- افزایش آنزیمهای کبدی
- و کاهش پلاکت
است.
به علاوه، مادر دچار تهوع و استفراغ، سردرد و درد ناحیه راست شکمی میشود.
یکی دیگر از عوارض «پره اکلامپسی» ابتلا به «اکلامپسی» است. اکلامپسی زمانی رخ می‌دهد که پره کلامپشی کنترل نشده باشد و شامل علائم ذکر شده در بالا، به علاوه‌ی تشنج است.
تشخیص پره اکلامپسی
برای تایید تشخیص پره اکلامپسی لازم است که شما علاوه بر فشار خون بالا، یک یا تعداد بیشتری از عوارض زیر را از هفته ۲۰ بارداری به بعد داشته باشید:
- دفع پروتئین در ادرار
- کاهش تعداد پلاکت
- اختلال در عملکرد کبد
- مشکلات کلیه
- تجمع مایع در ریه
- سردرد یا اختلال بینایی
آزمایشاتی که نیاز است برای بررسی پره اکلامپسی انجام دهید :
- آزمایش خون: جهت بررسی عملکرد کلیه، کبد و شمارش تعداد پلاکت ها
- آزمایش ادرار: جهت تعیین میزان پروتئین دفعی و نسبت پروتئین به کراتینین، با جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته
- سونوگرافی جنین: جهت بررسی رشد جنین
راهکارهای پیشگیری از پره اکلامپسی
اگرچه تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است، ولی واقعیت این است که هنوز راه قطعی پیشگیری از پره اکلامپسی مشخص نشده است. حتی در مطالعات، خوردن کمتر نمک، افزایش میزان فعالیت بدنی، و کاهش کالری دریافتی، اثر اثبات شده ای در کاهش ریسک ابتلا به پره اکلامپسی نداشته است.
در تعدادی از مطالعات، دریافت ویتامین E و C بر روی فشارخون بارداری موثر بوده است. همچنین بین کاهش ویتامین D و افزایش شانس ابتلا به پره اکلامپسی رابطه وجود دارد. در برخی از مطالعات نشان داده شده است که دریافت آسپرین و کلسیم نیز ممکن است موثر باشد.
درمان
بهترین و قطعی ترین راه درمان این بیماری، ختم بارداری یعنی زایمان است. اما اگر به خاطر شرایط جنین، نتوان القای زایمان انجام داد، معمولاً درمان دارویی شروع میشود.
درمان دارویی با هدف کاهش فشار خون:
- داروهای پایین آورنده فشارخون
- کورتیکواستروئیدها به خصوص در موارد شدید بیماری یا ابتلا به سندرم HELP
- داروهای ضد تشنج در صورت شدت بیماری و احساس نیاز پزشک
- استراحت مطلق؛ اگرچه گاهی به خانم‌های مبتلا توصیه میشود ولی مطالعات، اثربخشی آن را اثبات نکرده اند. همچنین استراحت مطلق می‌تواند شانس تولید لخته را افزایش داده و به علاوه، سبب افسردگی مادر نیز شود.
- بستری در بیمارستان؛ در موارد شدید بیماری، نیاز به بستری مادر در بیمارستان است، تا پزشک دسترسی لازم را جهت مانیتور کردن دائم مادر را داشته باشد.
درمان‌های مکمل بر مبنای متون طب ایرانی:
- پرهیز از خوردن غذاهای غلیظ مثل حلیم، پیتزا، ماکارونی، قارچ و ….
- تنظیم ساعت منظم برای غذا خوردن
- پرهیز از نگرانی و خستگی بیش از حد
- پرهیز از درهم خوری و پرخوری
- تنظیم خواب شبانه قبل از ۱۱ شب
- خوردن غذاهای سبک مثل سوپ و خورشت سبزیجات
- آشامیدن روزانه دو لیوان آب سیب تازه به عنوان میان وعده صبح و عصر
- آشامیدن روزانه یک فنجان شربت عسل کم شیرین با آب لیمو یا آب نارنج
- خوردن روزانه دو قاشق غذاخوری رب انار شیرین بعد از غذا
- نوشیدن شربت آلبالو یا آب انار تازه.
در مقاله ای مجزا، به پرهیزات و توصیه های غذایی طب ایرانی، برای درمان و پیشگیری از پره اکلامپسی خواهیم پرداخت.
ویرایش: دکتر فاطمه مرادی (مدیر کارگروه بارداری)