تغذیه بعد از زایمان، اهمیت زیادی دارد؛ چون نه تنها لازم است انرژی و سلامت مادر را تامین کند، بلکه در رشد شیرخوار او نیز نقش دارد. اگر شما هم به تازگی زایمان کرده‌اید و نمی‌دانید باید چه بخورید و چه نخورید، با ما در این مقاله همراه شوید.

از دیدگاه طب رایج، مادر باردار بین 1800 تا 2200 کیلوکالری روزانه نیاز دارد، که در دوران شیردهی، نیاز مادر 500 کیلوکالری بیشتر می‌شود. ضمنا تغذیه باید به گونه‌ای باشد که بتواند مواد مغذی مورد نیازبدن را تامین کند. در مادرانی که دو قلو یا بیشتر دارند، نیاز به مواد مغذی بیشتر هم می‌شود. بنابر این لازم است رژیم غذایی مادر از نظر برخی  مواد مغذی بیشتر از مقدار مورد نیاز یک زن معمولی باشد.

بخورنخورهای طب رایج

رژیم مادر، پس از زایمان، در مواردی، تفاوت‌هایی با یک خانم غیرباردار و غیرشیرده دارد و باید حاوی مواد زیر باشد:

پروتئین‌ها:

خوراکی‌های حاوی حبوبات، غذاهای دریایی، گوشت و تخم مرغ از این دسته هستند که می‌توانند به زن زائو کمک کنند تا ضعف ناشی از زایمان را برطرف کند. مقدار توصیه شده در دوران پس از زایمان، 5 واحد و در صورت شیردهی تا 7 واحد از این دسته مواد غذایی لازم است.

کلسیم:

نیاز یک زن بعد از زایمان تا 1000 میلی گرم یعنی حدود 3 وعده لبنیات کم چرب در طول روز است.

آهن:

از آنجایی که آهن در تولید گلبول‌های قرمز نقش دارد، برای جبران خون از دست رفته در طول زایمان لازم است 9-10 میلی‌گرم روزانه آهن را از طریق مصرف گوشت یا حبوبات تامین کنید. در صورتی که گیاهخوار هستید لازم است برای تامین این میزان آهن، از مکملهای مناسب با توصیه پزشک خود کمک بگیرید.

رژیم غذایی برای کاهش وزن، آری یا خیر؟!

بعضی از مادران بعد از زایمان تصمیم می‌گیرند، رژیم غذایی بگیرند یا ورزش کنند که بتوانند اضافه وزن حاصل از بارداری و زایمان را کم کرده و زودتر به حالت قبل از بارداری برگردانند. استفاده از رژیم‌‍های سخت کاهش وزن، در این زمان، فکرخوبی نیست! توجه داشته باشید که این نوع رژیم‌های غذایی سخت، سبب کاهش تولید شیر می شوند.

همچنین چنانچه ورزشی که انجام می‌دهید از نوع هوازی نباشد، مقدار اسیدلاکتیک خون بالا رفته و وارد شیر خواهد شد. بو و طعم اسیدلاکتیک برای بسیاری از نوزادان مطلوب نیست و امکان دارد نوزاد از شیر خوردن خودداری کند.

علاوه بر این در نظر داشته باشید اگر کمتر از1800 کالری روزانه مصرف کنید، افت قابل توجه و واضحی در انرژی و حالات روانی شما ایجاد خواهدشد که به احتمال زیاد، ضررش، بیشتر از سود آن خواهد بود. به خصوص اگر در این دوران، شیردهی به نوزاد هم داشته باشید.

بنابراین بهترین حالت این است که یک رژیم غذایی متعادل زیر نظر پزشکتان داشته باشید و در کنارش ورزش مناسب هوازی انجام دهید. در ضمن این را بدانید که در دوران شیردهی، وزن مادر به تدریج کم می‌شود؛ زیرا خودِ شیردهی مکرر و منظم به نوزاد، علاوه بر اینکه به تولید شیر بیشتری کمک می‌کند، با مصرف کالری، موجب کاهش وزن و بازگشت رحم به اندازه قبل از بارداری می‌شود.

نگران کمبودها نباشید

گروه دیگری از خانم‌ها، برعکس گروه اول، قصد کاهش وزن ندارند، و از آن طرف بام افتاده‌اند و در خوردن زیاده روی می‌کنند!

بعد از زایمان، به علت خونریزی، خیلی از خانم‌ها احساس ضعف دارند و فکر می‌کنند چون شیر می‌دهند؛ باید برای از بین بردن این ضعف، غذاهای پرکالری، پرگوشت و سنگین بخورند. این کار باعث ایجاد مشکلات گوارشی در معده و کبد، و هم چنین اضافه وزن و چاقی بعد از زایمان می‌شود. ضمن اینکه کیفیت شیر را هم تحت تاثیر قرار داده و ممکن است برای نوزاد مناسب نباشد.

آب را فراموش نکنید

به خاطر داشته باشید بعد از زایمان، نیاز بدن شما به آب و مایعات، بیشتر است، بخصوص اگر شیردهی داشته باشید. البته با نوشیدن آب میوه و شیر هم می‌توانید این نیاز را تامین کنید.

اما اگر احساس تشنگی ندارید، لازم است علت آن توسط متخصص طب سنتی بررسی شود. گاهی بی توجهی به احساس تشنگی باعث می‌شود فرد به تدریج به این حس عادت کرده و برای رفع آن اقدام نکند. گاهی هم بعضی از تغییرات بیمار گونه مزاج دستگاه گوارش باعث از بین رفتن و کم شدن حس تشنگی شما می‌شود و باید بررسی شود.

نخوردنی‌های تغذیه‌ای

در مجموع، رعایت تنوع غذایی، تعادل در دریافت مواد مغذی و مقدار آن، بهترین روش است. اغلب متخصصان توصیه می‌کنند بعضی از خوراکی‌ها را نخورید یا مقدار آن را کم و محدود کنید:

• نباید بیش از 3 فنجان در روز قهوه، شیرکاکائو، چای پررنگ و همچنین نوشابه‌های گازدار و کافئین دار بخورید.
• خوردن بیش از حد بعضی از ماهی‌های دریایی، به علت دارا بودن جیوه زیاد، می‌تواند موجب مسمومیت نوزاد شود. بنابراین نباید بیش از اندازه مصرف شوند.
• به جای میان وعده‌های مضر مانند چیپس و شیرینی، از میان وعده‌های سالم و مفید مانند مویز، بادام و انواع میوه و سبزی استفاده کنید.
• در هفته‌های اول پس از زایمان، بهتر است از همسر، اعضای نزدیک خانواده یا دوستان خوبتان درخواست کنید برای شما غذا بپزند، زیرا بدن شما بعد از زایمان بسیار خسته است و نیاز به استراحت کافی دارد که با گریه‌های نوزادتان احتمالا فرصت کافی برای آن نخواهید داشت.
• غذا خوردن با عجله و استرس، در زمانی که نوزادتان گریه می‌کند، نه تنها موجب مشکلات گوارشی برای شما می‌شود، بلکه اجازه هضم و جذب مناسب مواد مغذی به سیستم گوارش داده نمی‌شود. بنابراین سعی کنید در آرامش خاطر و بدون عجله، غذا بخورید و لقمه ها را به میزان کافی بجوید. اگر فرزندتان زیاد گریه می‌کند، شاید لازم باشد از همسر، فامیل و دوستان نزدیک کمک بگیرید.

تغذیه بعد از زایمان بر اساس مزاج

در طب سنتی ایران، از آنجایی که به تفاوت افراد در قدرت هضم و نیازهای بدنی، تحت عنوان مزاج اهمیت داده می‌شود؛ بر همین اساس توصیه‌هایی وابسته به مزاج، برای تغذیه بعد از زایمان وجود دارد.

اگر مزاج شما گرم و تر است و بدنی قوی دارید:

• در سه روز اول پس از زایمان، از خوردن غذاهای غلیظ و سنگین خودداری کنید. در عوض سوپ و آش های ساده که از گوشت پرندگان مانند جوجه، کبک و بلدرچین همراه سبزیجات تهیه شده استفاده کنید.
• شیره پسته و شیره بادام روزی یک لیوان بنوشید. برای تهیه آن ابتدا 10 تا 12 عدد پسته یا بادام خام را با آب جوش خیس کرده و پوست آن را بکنید. سپس با یک استکان آب و یک قاشق عسل در مخلوط کن به هم بزنید تا مانند شیر یکنواخت شود.
• تخم زنیان را در آب بجوشانید و صاف کنید و با نشاسته، شکر و زعفران مانند حریره بپزید. می‌توانید روغن زرد (گاوی) و تخم ریحان و عرق گاو زبان نیز در آن بریزید.
• بعد از سه روز، سوپ جوجه همراه با نان گندم میل کنید.
• تا قبل از اینکه شیر شما زیاد شود، خوراکتان به آبگوشت بدون چربی و آش ساده منحصر باشد و به جای آب، بهتر است دم کرده گل بابونه میل کنید.
• به عنوان نوشیدنی می‌توانید از ماءالشعیر طبی (جوشانده جو در آب، که صاف کرده‌اید) یا شربت گشنیز یا شربت توت استفاده کنید.
• اگر فرزند شما دچار زردی شده، بهتر است از خوردن گرمیجات خودداری کرده و در عوض روزی یک لیوان مخلوط عرق کاسنی و شاتره میل کنید.

اگر بنیه شما ضعیف است و کم توان هستید:

• روز اول بعد از زایمان، آبگوشت مرغ یا کبوتر میل کنید و روزی 2 عدد زرده عسلی تخم مرغ با کمی نان برشته یکی صبح و یکی ظهر میل کنید.
• آش برنج با سبزیجات بخورید.
• کباب و گوجه فرنگی با نان برای شما مناسب است و ضعف شما را کمتر می‌کند.
• از میوه‌های خشکی مانند بادام، پسته، نارگیل، کشمش، مویز و خرما استفاده کنید.
• شش روز پس از زایمان، شروع به خوردن نان گندم کنید.
• غذاهای مایع و سوپ‌های دارای جو، شنبلیله و گندم کاملا پخته شده برای شما مناسب ترند.
• تخم زنیان را در آب بجوشانید و صاف کنید و با نشاسته، شکر و زعفران مانند حریره بپزید. می‌توانید روغن زرد (گاوی) را با زنجبیل در آن بریزید. اگر هوا گرم بود یا مزاج شما گرم است، به جای زنجبیل می توانید از تخم ریحان با عرق گاو زبان استفاده کنید.
• خوردن عصاره گوشت گوسفند (ماهیچه بهتر است) که با حرارت غیرمستقیم پخته و آب آن در ظرف در آمده، برای خونسازی به شما کمک می‌کند. برای تهیه این عصاره، کمی از ماهیچه گوسفندی، به اندازه یک تا دو قوطی کبریت، را در یک ظرف شیشه‌ای در بسته مانند شیشه مربا قرار داده و آن را در یک قابلمه آب روی اجاق گاز بگذارید تا با حرارت ملایم بجوشد. به تدریج و در عرض چند ساعت، عصاره گوشت از بافت آن جدا شده و در شیشه جمع می‌شود. در نهایت شیشه را باز کرده و گوشت را خارج کنید و عصاره را میل کنید. این عصاره اگر چه در حد یکی دو قاشق غذاخوری است اما خواص تقویتی زیادی برای شما دارد.
• شربت‌های خوشبو مانند گلاب، بیدمشک و بهارنارنج بنوشید. می‌توانید هر روز یکی از این عرقیات را انتخاب کرده و با کمی عسل میل کنید.
• تا چهل روز به خوردن همین غذاها ادامه بدهید.

اگر مزاج شما سرد است و یا در فصل سرما هستید:

تغذیه بعد از زایمان برای سردمزاجان اینگونه است:

• دفعات غذا خوردن را بیشتر کرده و حجم کمتری غذا بخورید.
• هنگام پری معده و در سیری، غذا نخورید.
• از خوردن سردیجاتی مانند ماست و دوغ خودداری کنید.
• از حرکات سخت و هوای سرد خود را دور نگه دارید.
• از خوردن غذاهای سنگین و چرب خودداری کنید.
• هر روز بدنتان را با روغن کنجد ماساژ بدهید.

در انتها لازم است بدانید که خونریزی متعادل زن زائو، یکی از روش‌های دفع مواد زائدی است که در طول بارداری در بدن او جمع شده ‌است. بنابراین اگر مقدار خونریزی شما بیش از حد معمول نیست، نگران آن نباشید.

ویرایش و تایید: دکتر فاطمه مرادی (مدیر کارگروه بارداری)