درمان کم‌خونی در طب سنتی ایران راهکارهای مختلف و متنوعی دارد.
فقر آهن یکی از شایع‌ترین کمبودهای تغذیه ای در بین زنان سراسر جهان است. زنان و دختران جوان به دلیل اینکه به صورت ماهانه مقداری خون از دست می‌دهند،
و مسائلی مانند بارداری و شیردهی در پیش دارند، نیاز بیشتری به آهن دارند.
اما نیاز روزمره آهن چگونه باید تامین شود و در صورت وجود فقر آهن، چه راهکارهایی برای اصلاح و رفع این کم‌خونی وجود دارد؟
چرا دچار کم‌خونی می‌شویم؟
دلایل مختلفی برای به وجود آمدن کم‌خونی فقر آهن وجود دارد. خونریزی به دلایل مختلف مثل:
- جراحت
- خونریزی داخلی
- جراحی‌ها
- و عادات ماهیانه زنان
می‌تواند سبب کم‌خونی شود.
فقر تغذیه‌ای، چه به صورت عام و چه کمبود دریافت غذاهای حاوی آهن کافی هم یکی دیگر از علل شایع است.
گاهی از اوقات نیز علی رغم دریافت مواد غذایی یا حتی دارو، ضعف دستگاه گوارش در هضم و جذب مواد مغذی از جمله آهن، یا ناتوانی کبد در متابولیسم غذای هضم شده برای تولید هموگلوبین و ذخیره آهن، سبب ایجاد کم‌خونی می‌شود.
چه طور به کم‌خونی شک کنیم؟
در ابتدا باید به خاطر داشته باشیم که اکثر علائم کم‌خونی، غیراختصاصی است و در بیماری‌های دیگر هم ممکن است دیده شود.
بنابراین در صورتی که با دیدن برخی علامت‌ها به کم‌خونی شک کردید، لازم است برای تایید تشخیص به پزشک مراجعه کنید.
ضعف و کسالت شایع‌ترین علائم کم‌خونی است. این ضعف با بی حوصلگی و نداشتن انگیزه برای انجام کارها که یک حالت روحی است متفاوت است.
- رنگ پریدگی
- ریزش مو
- شکنندگی ناخن
- ترک گوشه لب‌ها
- سردی دست و پاها
- کاهش حافظه
- کاهش خونریزی ماهیانه یا گاهی افزایش آن
- و لاغری مفرط
از جمله علائم کم‌خونی است.
اگر چند مورد از این علائم را دارید، برای تایید تشخیص باید آزمایش خون بدهید. انجام این آزمایش برای بررسی روند درمان شما نیز لازم است و بر اساس آن میزان آهن مورد نیاز برای درمان مشخص می‌شود.
علاوه بر آن در فواصل سه ماهه، باید آزمایش خون را تکرار کنید تا در صورت رسیدن هموگلوبین و دخائر آهن به حد مطلوب، درمان خاتمه یابد.
توجه کنید که مصرف خودسرانه مکمل آهن، اگر منجر به اضافه بار آهن در بدن شود، ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
برای درمان کم‌خونی فقر آهن چه کارهایی انجام دهیم؟
پس از تایید کم‌خونی، درمان بر اساس شدت آن انجام می‌شود؛ و تا زمانی که میزان هموگلوبین و ذخیره آهن به حد نرمال برسد، ادامه دارد.
برای درمان، هم از دارو و هم از راهکارهای تغذیه‌ای باید کمک گرفت. به یاد داشته باشید برای جبران کم خونی، لازم است مکمل مناسب را با مشورت پزشک دریافت کنید
و تنها با اقدامات تغذیه‌ای نمی‌توان کمبود آهن بدن را جبران کرد.
برای درمان کم‌خونی چگونه غذا بخوریم؟
غذاها در حفظ سلامتی و تامین مواد غذایی مورد نیاز بدن، نقش اساسی دارند. بنابراین مصرف غذای سالم و متنوع، همراه با رعایت آداب غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است.
غذاها پس از هضم گوارشی، جذب کبد می‌شوند تا در آنجا به مواد چهارگانه (اخلاط دم، بلغم، صفرا و سودا) که پیش‌ساز تولید بافت‌های مختلف بدن است، تبدیل شوند.
برای تولید اخلاط خوب و سالم، لازم است دستگاه گوارش و کبد ما سالم باشد. برای حفظ سلامت آنها، باید آداب غذا خوردن را به درستی رعایت کنیم:
- قبل، وسط و بلافاصله بعد از غذا خوردن، حمام کردن و ورزش کردن آب ننوشید
- غذا را به طور کامل بجوید
- از درهم خوری و پرخوری پرهیز کنید
- بلافاصله بعد از غذا چای ننوشید
- از مصرف آب بسیار یخ خودداری کنید
رعایت این نکات، کمک می‌کند که غذا به صورت کامل هضم شود و مواد مغذی به شکل مناسبی آماده جذب باشد. همچنین دیواره دستگاه گوارش هم باید سالم باشد تا ریز مغذی‌ها و ویتامین‌ها بتوانند جذب عروق خون و سپس کبد شوند.
پس از جذب آهن، تولید خون کافی و با کیفیت، و ذخیره آهن اضافی برای استفاده در سایر کارکردهای بدن باید به درستی انجام شود. برای همین سلامت کبد نیز بسیار مهم است. کبد، یکی از اعضای مهم در زمینه تولید خون و ذخیره آهن به شمار می‌رود. در طب ایرانی، کبد جایگاه تولید خلط خون در بدن است. به همین دلیل اگر غذای خوب و حاوی آهن مصرف کنیم ولی کبد نتواند از آن به درستی استفاده کند، باز هم به درجاتی دچار کم‌خونی خواهیم شد.
رعایت اصول صحیح غذا خوردن، به حفظ سلامت کبد نیز کمک می‌کند. در حقیقت، سلامت معده و کبد بسیار به یکدیگر وابسته است.
غذاهای خونساز برای رفع کم‌خونی چه هستند؟
در طب ایرانی غذاها بر اساس میزان تولید اخلاط (غذائیت خود) دسته بندی می‌شوند. یک دسته از این مواد غذایی، پس از هضم، مواد غذاییِ قابل جذبِ بیشتر، و مواد زائد کمتری تولید می‌کنند.
به همین دلیل برای افرادی که دچار ضعف و کمبود مواد غذایی هستند یا به دلیلی مانند بارداری و شیردهی، نیاز بیشتری به مواد مغذی دارند مناسبند.
از این غذاها می‌توان به نان با کیفیت خوب، نخود، ماش، زرده تخم مرغ، انجیر و انگور اشاره کرد.
دسته دیگر مواد غذایی نیز به عنوان خوراکی‌های خونساز شناخته می‌شود. این غذاها از چند راه به افزایش کیفیت و کمیت تولید خون در بدن ما کمک می‌کنند؛
برخی از این غذاها محتوای آهن نسبتا بالایی دارند، و برخی نیز سبب اصلاح و تقویت عملکرد گوارش یا کبد می‌شوند.
شاید از خودتان پرسیده باشید میوه‌ای مثل انار که آهن زیادی هم ندارد به چه دلیل به عنوان یک میوه خونساز معرفی می‌شود؟ این میوه پرخاصیت با تاثیر خوبی که بر روی معده و کبد می‌گذارد،
سبب بهبود جذب آهن و افزایش ذخیره آن در کبد می‌شود. البته اگر شما از نظر گوارشی با خوردن دانه کامل انار مشکل دارید،
ما مصرفِ آب انار شیرین را به شما توصیه می‌کنیم. آلبالو، انگور، زرده تخم مرغ، نخود و ماش از دیگر غذاهای خونساز هستند.
همانطور که می‌بینید، غذاهای هر دو دسته در بسیاری موارد با هم مشترک هستند؛ حالا خوراکی‌هایی که برای پیشگیری یا کمک به درمان کم‌خونی کمک می‌کنند، را با هم مرور می‌کنیم:
- انواع گوشت‌ها (به خصوص گوشت‌های زودهضم مانند گوسفند، بوقلمون، بلدرچین، و ….)
- زرده تخم مرغ
- حبوباتی مانند ماش و نخود
- انگور و محصولاتش مانند کشمش، مویز و شیره انگور
- انجیر
- خرما
- سیب
- گلابی
- نارگیل
- انواع مغزها (مثل بادام و فندق)
- انار
- آلبالو
- توت سفید
- میگو
این خوراکی‌ها برخی منشا حیوانی و برخی گیاهی هستند و میزان آهن آنها نیز متفاوت است. همچنین جذب آهن از منابع گیاهی کمتر از منابع حیوانی است.
اما به یاد داشته باشید مصرف این دسته از مواد غذایی، علیرغم اینکه به حفظ سلامتی کمک کرده و نیاز روزانه ما به آهن را تامین می‌کنند،
اما در موارد کمبود آهن، به تنهایی درمان کننده نیستند. مثلا مصرف شیره انگور، مویز یا خرما، جایگزین مکمل‌های حاوی آهن نیستند.
بنابراین:
در صورت تشخیص کم‌خونیِ فقر آهن، حتما با پزشک خود مشورت کنید؛ مخصوصا اگر حامله هستید یا قصد بارداری دارید.
در این دوران، حتی پایین بودن ذخیره آهن بدنتان، بدون کم‌خونی قابل توجه، برای سلامتی شما و کودک آینده تان اهمیت دارد.
همچنین اگر دچار کم‌خونی های دیگر، مثل انواع تالاسمی ها هستید، حتما تحت نظر پزشک باشید.
ویرایش: دکتر فاطمه مرادی (مدیر کارگروه بارداری)
۳ دیدگاه ها